30 Δεκεμβρίου 2011

«π» - ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΜΟΝΗ


«π» από tvxorissinora

Τα μαθηματικά είναι η γλώσσα της φύσης.
Τα πάντα γύρω μας μπορούν να απεικονιστούν και να κατανοηθούν με αριθμούς.
Αν οποιοδήποτε σύστημα απεικονιστεί με αριθμούς, πρότυπα μορφήματα (patterns) ανακύπτουν. Άρα, παντού στη φύση υπάρχουν πρότυπα. Στο χρηματιστήριο;
Η υπόθεσή μου: στη χρηματιστηριακή αγορά υπάρχει ένα πρότυπο, και βρίσκεται μπροστά στα μάτια μου...

Ο Μαξ Κοέν, ένας ευφυής μαθηματικός που ακροβατεί ανάμεσα στα δισδιάκριτα όρια της ευφυΐας και της τρέλας, τα τελευταία δέκα χρόνια προσπαθεί να ξεκλειδώσει τον μυστικό κώδικα που διέπει το υλικό και άυλο σύμπαν. Καθώς πλησιάζει στη λύση, το χάος κατακλύζει τον κόσμο γύρω του. Κλεισμένος στο διαμέρισμά του στη Νέα Υόρκη, αποκομμένος απ' τον έξω κόσμο δουλεύει μέρα νύχτα στον «Ευκλείδη», τον χειροποίητο υπολογιστή του, ψάχνοντας να φτάσει στη λύση του μυστηρίου που κρύβεται πίσω απ' τον αριθμό που εκφράζει το λόγο της περιφέρειας ενός κύκλου με τη διάμετρό του, τον αριθμό «π».

Ταλαντευόμενος στο χείλος του γκρεμού της ψυχικής του υγείας, πρέπει να διαλέξει μεταξύ τάξης και χάους, ιερού και βλάσφημου, γνώσης και αγνοίας και να αποφασίσει αν μπορεί να αντιμετωπίσει την επιβλητική δύναμη της ανακάλυψης του. Διαπιστώνει ότι η έρευνά του δεν έχει μείνει όσο μυστική θα ήθελε. Καταδιώκεται από μια χρηματιστηριακή εταιρεία της Wall Street και μια παραθρησκευτίκη ομάδα που αναζητεί το πραγματικό όνομα του Θεού, ένα όνομα με 216 χαρακτήρες, ακριβώς τον αριθμό που πιστεύει ότι έχει συναντήσει στη δική του έρευνα.

Καταβεβλημένος από φόβο και με την κατάστασή του να επιδεινώνεται συνεχώς, αρχίζει να χάνει το μυαλό του. Θέλοντας να φτάσει μέχρι το τέλος, συνεχίζει την έρευνά του παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλει ο μοναδικός φίλος του και πρώην μέντοράς του να τον πείσει να κάνει πίσω.

Η πρώτη κινηματογραφική απόπειρα του Ντάρεν Αρονόφσκι αποτελεί ένα ψυχολογικό θρίλερ μια εξερεύνηση πάνω στο θέμα της εμμονής. Όπως τόσες εξαιρετικές δημιουργίες του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου πραγματοποιήθηκε με μοναδική χρηματοδότηση δωρεές των 100 δολαρίων από φίλους και συγγενείς στους οποίους ο σκηνοθέτης υποσχέθηκε να πληρώσει στον καθένα 150 δολάρια αν η ταινία είχε κερδοφορία, διαφορετικά θα υπήρχε η ηθική ανταμοιβή της αναγραφής των ονομάτων τους στους τίτλους τέλους.

Ο προϋπολογισμός έφτασε περίπου στα 60.000 δολάρια και μετά την πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Σάντανς(Sundance) του 1998, που οδήγησε στην αποθέωση της ταινίας και στο βραβείο σκηνοθεσίας για τον Αρονόφσκι, αγοράστηκε για ένα εκατομμύριο δολάρια. Το «π» κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους λίγους μήνες αργότερα με επαινετικά σχόλια από κριτικούς και περισσότερα από τρια εκατομμύρια δολάρια σε εισπράξεις.

πηγή

29 Δεκεμβρίου 2011

ΑΝΤΙΚΟΥΛΤΟΥΡΑ. ΤΑ ΚΑΚΑ ΠΑΙΔΙΑ - Kreimer, Juan Carlos. 2011


Συγγραφέας  : Kreimer Juan Carlos
Μεταφραστής  : Καρατζάς Λεωνίδας
Εικονογράφος  : Vega Frank
Εκδότης  : Γνώση
Ημ/νία έκδοσης  :  Δεκέμβριος 2011

Διάφορα κινήματα που αναστάτωσαν και γοήτευσαν την Αμερική της δεκαετίας του '60, εξακολούθησαν να επηρεάζουν ολόκληρο τον κόσμο μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του '70 τουλάχιστον. Η γενιά της μπητ (Τζακ Κέρουακ, Άλεν Γκίνσμπεργκ και Γουίλιαμ Μπάροουζ), το ροκ-εν-ρολ και, μαζί, αρκετά κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μαρτυρούν μια νεολαία που θέλει να ξεφύγει από τα δεσμά της καταναλωτικής κοινωνίας. Τα υπαρξιακά αδιέξοδα αλλά και τα όνειρα για έναν καλύτερο κόσμο, κόντρα στην υποκρισία του συστήματος, είναι μεταδοτικά: δεν αργούν να συγκλονίσουν τους νέους και άλλων χωρών. Χίπηδες, γίπηδες, ειρηνιστές, φεμινιστές, οικολόγοι, οι φωνές διαμαρτυρίας των μαύρων, οι πρόδρομοι του gay pride, οι καλλιτέχνες της ποπ-αρτ, οι Μπητλς, οι Ρόλινγκ Στόουνς, και λίγο αργότερα οι πανκ, το "νέο κύμα", ο γαλλικός Μάης, τα comix, και αναρίθμητες άλλες εκδηλώσεις μιας ατομικής ή κοινωνικής αντίστασης, είναι τα συστατικά ενός κινήματος από τα πιο έντονα (και τα λιγότερο μελετημένα) του εικοστού αιώνα.

Στο βιβλίο αυτό, τα κείμενα του Χουάν Κάρλος Κράιμερ και οι εικόνες του Φρανκ Βέγα αποτυπώνουν καταστάσεις, πρόσωπα και στάσεις ζωής, που, χωρίς να το επιδιώκουν συνειδητά, συμπληρώνουν το τοπίο της παγκόσμιας ιστορίας μ' έναν μοναδικό χάρτη ενός μοναδικού και εξίσου ιστορικού τοπίου.
πηγή: BiblioNet

Εν Λιβαδερώ τη 9-12-1966. Τα πρώτα χιόνια... Έκθεση μαθητή


Δημήτρης Σφακιανάκης, "Μαμά, φτάνει πια η παπαγαλία"


Δημήτρης Σφακιανάκης. Μαμά, φτάνει πια η παπαγαλία! Πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να διαβάζουν αποτελεσματικά. Μεταίχμιο, 2010.

Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στους γονείς με παιδιά στο δημοτικό, στο γυμνάσιο ή στο λύκειο, που θέλουν να έχουν μια πιο εποπτική εικόνα για το διάβασμα και τη μαθησιακή πορεία των παιδιών τους.

Είναι το καταστάλαγμα διδακτικής πείρας τριάντα χρόνων και φωτίζει με τρόπο απτό το πρόβλημα της αναποτελεσματικής μάθησης και εκπαίδευσης. Εύλογα εστιάζει στην αποστήθιση, η οποία δεν παύει μέχρι σήμερα να δυναστεύει -με τη μια ή την άλλη παραλλαγή της- την εκπαίδευση των παιδιών μας.

Συγκεκριμένα, καλύπτονται τα εξής θέματα:
• Πόσο και πώς πρέπει να βοηθάτε το παιδί σας στο διάβασμα
• Πώς θα αυτονομηθεί το παιδί στη διαχείριση των εργασιών για το σπίτι
• Θετικές στάσεις και τεχνικές μάθησης
• Γλώσσα-λεξιλόγιο: Πώς θα ενδυναμώσετε το θεμέλιο της νοητικής ανάπτυξης του παιδιού σας
• Πώς θα περάσει το παιδί από την αποστήθιση στην κατανόηση του κειμένου
• Πώς εξηγείται το γεγονός ότι ενώ τα Ελληνόπουλα εργάζονται σκληρά, διαβάζοντας περισσότερο ίσως από κάθε άλλον ευρωπαίο συνομήλικό τους, έχουν από τις χειρότερες επιδόσεις στους σχετικούς διεθνείς διαγωνισμούς;
• Γιατί όλος αυτός ο αγώνας για την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών μας δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα;

Τα παιδιά μας, σταθερά προσανατολισμένα στην καλή επίδοση κατά την προφορική ή τη γραπτή εξέταση, εθίζονται να διαβάζουν απομνημονεύοντας παθητικά τον λόγο των σχολικών βιβλίων. Το προϊόν όμως της απομνημόνευσης σβήνει σαν πυροτέχνημα και στη θέση του αιωρείται το θολό νέφος του νοητικού κενού…

Αν θέλουμε να στηρίξουμε τα παιδιά μας στην οικοδόμηση μιας στέρεης παιδείας, θα πρέπει τα βοηθήσουμε να κινητοποιούν τη σκέψη τους, να παράγουν λόγο, να απαλλάξουμε δηλαδή τον ταλαιπωρημένο εγκέφαλό τους από τη στείρα παπαγαλία, να τα προσανατολίσουμε στην ενεργητική μάθηση.

Παρουσίαση του συγγραφέα

Ο Δημήτρης Σφακιανάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Εργάζεται ως φιλόλογος σε Λύκειο της Δράμας και παράλληλα από το 2003 στο Περιφερειακό Επιμορφωτικό Κέντρο Καβάλας.
Έχει εκδώσει βιβλία που εστιάζονται στη γλωσσική διδασκαλία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Η γλώσσα και οι ιδέες, 1997, Βελτιώνω τον γραπτό μου λόγο, 2001, Η περίληψη στο Λύκειο, 2003, όλα κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο).

ΑΡΓΥΡΗΣ ΧΙΟΝΗΣ (1943-2011) ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής



"Ασήμαντα Περιστατικά"


Είναι δύο άνθρωποι, ο ένας με μαχαίρι ο άλλος άοπλος.
Αυτός με το μαχαίρι λέει στον άλλο: "θα σε σκοτώσω".
"Μα γιατί" ρωτά ο άοπλος " τι σου έχω κάνει; Πρώτη φορά σε βλέπω. Ούτε σε ξέρω ούτε με ξέρεις".
" Γι' αυτό ακριβώς θα σε σκοτώσω. Αν γνωριζόμασταν μπορεί να σε αγαπούσα" λέει αυτός με το μαχαίρι.
" Ή και να με μισούσες" λέει ο άοπλος, " να με μισούσες τόσο που με μεγάλη χαρά θα με σκότωνες. Γιατί να στερηθείς μια τέτοια απόλαυση; Έλα να γνωριστούμε".
" Κι αν σ'αγαπήσω;" επιμένει ο οπλισμένος, " αν σ'αγαπήσω τι θ'απογίνει ετούτο το μαχαίρι;"
" Ω μη φοβάσαι" λέει ο άοπλος, " σκοτώνει ακόμη κι η αγάπη. Και, τότε, είναι ακόμη πιο μεγάλη η απόλαυση"
http://aphroditescomments.blogspot.com/2008/02/blog-post_8990.html


"Χέρια"

Οι άνθρωποι το πιο συχνά
δεν ξέρουν τι να κάνουνε τα χέρια τους
Τα δίνουν - τάχα χαιρετώντας - σ' άλλους
Τ' αφήνουνε να κρέμονται σαν αποφύσεις άνευρες
Ή - το χειρότερο - τα ρίχνουνε στις τσέπες τους
και τα ξεχνούνε
Στο μεταξύ ένα σωρό κορμιά μένουν αχάιδευτα
Ένα σωρό ποιήματα άγραφα



Ο Αργύρης Χιόνης αυτοβιογραφούμενος

"Ο Αργύρης Χιόνης γεννήθηκε το 1943 στην Αθήνα. Ο πατέρας του ήταν από την Ίο και η μητέρα του από τις Βούβες, ένα μικρό χωριό στην ενδοχώρα του νομού Χανίων. Επειδή μπήκε πολύ νωρίς  στη βιοπάλη, τέλειωσε το νυχτερινό γυμνάσιο, χωρίς καμιά ελπίδα για συνέχιση των σπουδών του.
Στα δεκατέσσερά του, άρχισε να γράφει ποιήματα σε έμμετρο και ομοιοκατάληκτο στίχο, μιμούμενος τις μαντινάδες και τα αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο, που η Κρητικιά μητέρα του σιγοτραγουδούσε, ενώ έκανε τις δουλειές του σπιτιού. Την ίδια περίπου εποχή, μπήκε στη ζωή του το πρώτο λογοτεχνικό βιβλίο, η ποιητική ανθολογία των Ηρακλή και Ρένου Αποστολίδη. Έκτοτε, η ασθένεια της ποίησης εγκαταστάθηκε για τα καλά στον οργανισμό του και έγινε χρόνια.
Στα δεκαεφτά του υιοθετεί τον ελεύθερο στίχο και το 1966 εκδίδεται η πρώτη ποιητική του συλλογή, οι Απόπειρες φωτός.
Το 1967, λίγο μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, φεύγει στο εξωτερικό. Πρώτος σταθμός το Παρίσι όπου, εργαζόμενος πάντα (λαντζιέρης, φορτοεκφορτωτής, υπηρέτης), παρακολουθεί, τα βράδια, μαθήματα γαλλικών.
Στις αρχές του 1968, ποιήματά του μεταφράζονται και δημοσιεύονται σε έγκυρα ολλανδικά λογοτεχνικά περιοδικά. Λίγο μετά τα γεγονότα του Μάη, που τα ζει από πολύ κοντά, η μεταφράστριά του, Maria Blijstra,  και ο σύζυγός της, ο συγγραφέας Rein Blijstra (παλιοί φίλοι του Καζαντζάκη και λάτρεις της Ελλάδας), επισκέπτονται το Παρίσι, για ένα λογοτεχνικό συνέδριο, συναντιούνται για πρώτη φορά μαζί του και τον προσκαλούν στο Άμστερνταμ.
Μετά από δεκαπέντε περίπου μέρες, και ενώ συνεχίζεται ακόμη η απεργία των σιδηροδρομικών, επιχειρεί το ταξίδι με τα πόδια και με ωτοστόπ.
Στο σπίτι των Blijstra, γνωρίζεται με τον ελληνιστή καθηγητή του Πανεπιστημίου Arnold van Gemert και την ελληνίδα γυναίκα του Τοτούλα, που του προτείνουν να εγκατασταθεί στον Ολλανδία, υποσχόμενοι να του βρουν εκεί δουλειά.
Επιστρέφει στο Παρίσι και, τον Αύγουστο, όταν παίρνει μήνυμα ότι βρέθηκε δουλειά σ' έναν εκδότη κλασικών κειμένων, εγκαταλείπει οριστικά (έτσι νομίζει) τη Γαλλία. Φρούδες ελπίδες. Την επομένη κιόλας της άφιξής του, όταν παρουσιάζεται στην αστυνομία του Άμστερνταμ, με το διαβατήριό του και την επιστολή προσλήψεώς του από τον εκδότη, απελαύνεται αμέσως, γιατί έπρεπε να είχε υποβάλει την αίτηση παραμονής και εργασίας όσο βρισκόταν ακόμη στο εξωτερικό, δηλαδή σε κάποια ολλανδική πρεσβεία. Επιστροφή λοιπόν στο Παρίσι, με κομμένα φτερά. Υποβάλλει ωστόσο την αίτησή του στην ολλανδική πρεσβεία του Παρισιού και, μετά από τέσσερις μήνες αγωνίας, ανεργίας και πείνας, έρχεται η πολυπόθητη θετική απάντηση.
Στη μαγευτική πόλη του Άμστερνταμ, θα ζήσει τα επόμενα οκτώμισι χρόνια. Στην αρχή, θα δουλέψει σκληρά, τόσο για τον βιοπορισμό όσο και για την εκμάθηση της γλώσσας, αλλά, σύντομα, θα δει τους κόπους του να αυγατίζουν. Του χορηγείται, από την Εταιρεία Συγγραφέων, υποτροφία για γράψιμο, γίνεται δεκτός στους λογοτεχνικούς κύκλους και αποκτά πρόσβαση στα λογοτεχνικά περιοδικά, εκδίδονται δύο βιβλία του, βραβεύονται δύο θεατρικά έργα του, διορίζεται δάσκαλος ελληνικών στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο και, τέλος, βλέπει να υλοποιείται το όνειρό του για πανεπιστημιακές σπουδές. Με κρατική υποτροφία, εγγράφεται στη σχολή ιταλικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ. Επέλεξε αυτή τη σχολή, γιατί τον διακατείχε η σφοδρή επιθυμία να διαβάσει Δάντη από το πρωτότυπο.
Το 1977, επιστρέφει στην Ελλάδα όπου, την επόμενη πενταετία θα δουλέψει ως μεταφραστής, θα συγγράψει μια σειρά παιδικών εκπομπών για το ραδιόφωνο και θα κάνει ένα υπέροχο μακρύ ταξίδι στις ΗΠΑ, εκπροσωπώντας τη χώρα μας στο ετήσιο Διεθνές Συγγραφικό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου της Iowa.
Το 1982, προσλαμβάνεται, κατόπιν διαγωνισμού, ως μεταφραστής, στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εγκαθίσταται στις Βρυξέλλες. Το 1992, παραιτείται από τη θέση αυτή και αποσύρεται στο Θροφαρί, ένα μικρό χωριό της ορεινής Κορινθίας, όπου ασχολείται, πλέον, μόνο με την καλλιέργεια της γης και της ποίησης.
Το μέχρι στιγμής έργο του Αργύρη Χιόνη απαρτίζεται από:
- ένδεκα ποιητικές συλλογές, οι δέκα από τις οποίες κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ, σ' ένα συγκεντρωτικό τόμο που φέρει τον τίτλο Η φωνή της σιωπής. Η ενδέκατη, με τον τίτλο Στο υπόγειο, έχει επίσης εκδοθεί από τη ΝΕΦΕΛΗ.
- πέντε συλλογές αφηγημάτων, δύο εκ των οποίων, Όντα και μη όντα (βραβείο ΔΙΑΒΑΖΩ 2007) και Περί αγγέλων και δαιμόνων, διατίθενται στο εμπόριο από τις εκδόσεις ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ.  Εντός του 2008, πρόκειται να κυκλοφορήσει, από τις εκδόσεις ΚΙΧΛΗ, το βιβλίο του Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες.
- πλήθος μεταφράσεων, πεζών και ποιημάτων, από τα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά και ολλανδικά.
Ποιήματα και πεζογραφήματα του ίδιου έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί στα αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, γερμανικά, ολλανδικά, σερβοκροάτικα και ρουμάνικα.
Θροφαρί, Οκτώβριος 200?"
Ο ΑΡΓΥΡΗΣ ΧΙΟΝΗΣ ΑΠΕΒΙΩΣΕ ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΤΟΥ 2011 ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ 68 ΕΤΩΝ

ΚΕΡΑΜΙΣΤΕΣ ~ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ










ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: kirmirena@gmail.com, facebook: Peace Pieces Peace Ceramics
http://www.facebook.com/profile.php?id=100002993235358 

Κριτικάροντας μια κριτική στον Λένιν, του Louis Proyect (μετάφραση Κώστας Θεριανός)


Κριτικάροντας μια κριτική στον Λένιν

του Louis Proyect

Μετάφραση: Κώστας Θεριανός

Η συζήτηση για τον ιμπεριαλισμό είναι και πάλι επίκαιρη στο πλαίσιο της αριστεράς. Η ελληνική έκδοση του βιβλίου των Μηλιού και Σωτηρόπουλου έχει τροφοδοτήσει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τον χαρακτήρα του ελληνικού καπιταλισμού, τον χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το κατά πόσο μπορεί μέσα στην Ε.Ε. να χαραχθεί μια διαφορετική οικονομική και κοινωνική πολιτική, την σημασία του έθνους κράτους, κ.λπ. 
Δημοσιεύουμε, στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης, ένα κείμενο του Louis Proyect, που ανακτήθηκε από την διεύθυνση http://louisproyect.wordpress.com/category/imperialismglobalization/ προκειμένου να συμβάλλουμε στην όλη συζήτηση.
Ο Palgrave-McMillan, ένας ακαδημαϊκός εκδοτικός οίκος, κυκλοφόρησε μια μελέτη με τίτλο Rethinking Imperialism στην τιμή των $95. Ως παρατηρητής των ειρωνειών των αντικαπιταλιστικών μανιφέστων με τέτοιες καπιταλιστικές τιμές, πρέπει να ευχαριστήσω τους συγγραφείς Γ. Μηλιό και Δ. Σωτηρόπουλο που το έβαλαν και στο διαδίκτυο.

Καθώς το βιβλίο αναφέρεται στην αντιπαράθεση για τον ιμπεριαλισμό στο πλαίσιο του σύγχρονου μαρξισμού, αισθάνθηκα την ανάγκη να το διαβάσω ολόκληρο και ιδιαίτερα από την στιγμή που κάνει κριτική στο βιβλίο του Λένιν για τον Ιμπεριαλισμό και στην Σχολή της Εξάρτησης του Monthly Review που περιλαμβάνει τους Andre Gunder Frank, Samir Amin και άλλους.

Θα αρχίσω παρατηρώντας ότι το βιβλίο μπήκε αργά στο παιχνίδι, καθώς για πρακτικούς λόγους η σχολή της εξάρτησης είναι νεκρή, καθώς η ακαδημαϊκή αριστερά αποφάνθηκε ότι οι Frank, Amin κ.λπ. δεν κατάλαβαν τον μαρξισμό. Οι νεώτεροι ακαδημαϊκοί μαρξιστές αποφάσισαν να παραβλέψουν την αντίληψη «μητρόπολης» και «περιφέρειας» και να δώσουν έμφαση στην κοινωνική τάξη. Κείμενο κλειδί αυτής της αντίληψης ήταν το άρθρο του Robert Brenner το 1977 στο περιοδικό New Left Review που συμπέρανε:
Από αυτή την οπτική, είναι αδύνατον να αποδεχθούμε ότι η θέση του Frank που υιοθετήθηκε από τον Wallerstein ότι η καπιταλιστική «ανάπτυξη υπό υπανάπτυξη» στις περιοχές που αποικιοποιήθηκαν από τους Ευρωπαίους από τον 16ο αιώνα – ειδικά την Καραϊβική, την Νότια Αμερική και την Αφρική και όπως επίσης και τις νότιες περιοχές της Βόρειας Αμερικής – είναι κατανοητή σαν άμεσο αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης αυτών των περιοχών στην παγκόσμια αγορά, της υπαγωγής τους στο σύστημα της καπιταλιστικής συσσώρευσης σε παγκόσμια κλίμακα. Ο Frank εξήγησε την εμφάνιση της υπανάπτυξης κυρίως με όρους μεταφοράς του πλεονάσματος από την περιφέρεια στην μητρόπολη και με όρους εξαρτημένου εισαγωγέα των χωρών της περιφέρειας στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Αυτοί οι μηχανισμοί συλλαμβάνουν όψεις της πραγματικότητας της υπανάπτυξης. Όμως εξηγούν ελάχιστα πράγματα για το τι συμβαίνει στις χώρες της περιφέρειας καθώς είναι αναγκαίο να γειωθούν στις κοινωνικές τάξεις και τις παραγωγικές δομές των χωρών αυτών.

Σε περιοδικά όπως το Latin American Perspectives η επίθεση στην αντίληψη μητρόπολης – περιφέρειας συνεχίζεται μαζί με επικλήσεις για επιστροφή στο μαρξισμό προκειμένου να δοθεί ένα τέλος στην χρήση τόσο συγχυσμένων εννοιών όπως η μητρόπολη και η περιφέρεια. 
Τελευταία, ο παλιός μου φίλος Jim Blaut έγραψε The Eurocentric Model of the World, στο οποίο περιέχει μια πολιτική εξήγηση της επίθεσης στον Frank και την παρέα του:

Ο Robert Brenner είναι ένας από τους πιο γνωστούς Ευρωμαρξιστές ιστορικούς. Η επιρροή του οφείλεται στο γεγονός ότι έδωσε ένα κρίσιμο κομμάτι της θεωρίας του Ευρωμαρξισμού σε μια κρίσιμη στιγμή. Αμέσως μετά το τέλος του πολέμου του Βιετνάμ, η  ριζοσπαστική σκέψη είχε στραφεί προς τον Τρίτο Κόσμο και τους αγώνες του επηρεασμένη έντονα από θεωρητικούς όπως οι Cabral, Fanon, Γκεβάρα, James, Μάο. Οι θεωρητικές αυτές προσεγγίσεις έτειναν να εκτοπίζουν την Ευρώπη από την νευραλγικής της θέση ως κέντρο των οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Οι Ευρωμαρξιστές, όμως, συνέχιζαν να πιστεύουν ότι η Ευρώπη θα παραμείνει το κέντρο των σημαντικότερων αλλαγών στην παγκόσμια ιστορία και ότι οι βασικές αλλαγές προς τον σοσιαλισμό θα γίνουν σε κάποια ή κάποιες από τις προηγμένες χώρες του ευρωπαϊκού καπιταλισμού και δεν θα φτάσουν στην γηραιά ήπειρο από κάποιες καθυστερημένες τριτοκοσμικές χώρες.

Οι Μηλιός και Σωτηρόπουλος (εφεξής Μ&Σ) είναι περισσότερο φιλόδοξοι από τον Brenner και τους οπαδούς του. Εντοπίζοντας τον Λένιν σαν την πηγή αυτής της θεωρητικής σύγχυσης ακολουθούν τον James T. Kirk για να πάνε «εκεί που κανένας άνθρωπος δεν έχει ξαναπάει». Παρά το ότι οι M&Σ έχουν το θάρρος να αμφισβητήσουν τον Λένιν, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι ο μαρξισμός χρειάζεται περισσότερα πράγματα από την εικονομαχία. Και εδώ φυσικά δεν αρκεί να είσαι μόνο εικονοκλάστης. Πρέπει να έχεις και δίκιο.

Οι Μ&Σ ακολουθούν τον Αλτουσεριανό μαρξισμό και τον Νίκο Πουλατζά που είναι ο Έλληνας εκφραστής αυτού του ρεύματος. Στην δική μου περιορισμένη έκθεση σε αυτό το ρεύμα, όπως εκφράζεται στις Η.Π.Α. από το περιοδικό Rethinking Marxism του οποίου το πρώτο συνθετικό του τίτλου του έχουν χρησιμοποιήσει οι Μ&Σ στο βιβλίο τους, έχω διαβάσει ελάχιστα πράγματα που να με προκαλέσουν. Το κύριο παράπονο μου είναι η απουσία ιστορικής διάστασης, η οποία βέβαια δεν είναι τυχαία, δεδομένου ότι το όλο κίνημα στηρίζεται στον στρουκτουραλισμό.

Δεδομένης της επικέντρωσης του Αλτουσεριανού μαρξισμού στον «τρόπο παραγωγής», δεν πρέπει να εκπλήσσει το να δούμε τους Μ&Σ να ορίζουν τον ιμπεριαλισμό με βάση αυτή την έννοια. Για τους συγγραφείς, τα σωστά αναλυτικά εργαλεία προέρχονται από το Κεφάλαιο του Μαρξ και όχι από αμφισβητήσιμες πηγές που επικαλείται ο Λένιν, όπως το βιβλίο του Ρούντολφ Χίλφερντινγκ για τον ιμπεριαλισμό.

Η κρίσιμη διάκριση για τους Μ&Σ είναι η διάκριση ανάμεσα στην απόλυτη και την σχετική υπεραξία. Με απλά λόγια, η απόλυτη υπεραξία παράγεται από ανειδίκευτους εργάτες με τη χρήση απλών εργαλείων που εργάζονται πολλές ώρες ή με άλλα λόγια αυτό που συνέβαινε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Η σχετική υπεραξία εμπλέκει μηχανές και δεξιότητες σαν αυτές που κυριάρχησαν μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Μια χώρα που κυριαρχείται από την απόλυτη υπεραξία τείνει να είναι το θύμα του ιμπεριαλισμού, ενώ εκείνες που χαρακτηρίζονται από την σχετική τελευταία τείνουν να είναι ο θύτης.
Οι Μ&Σ γράφουν:

Οι μετασχηματισμοί που περιγράψαμε, που εφαρμόζονται σε όλα τα κοινωνικά επίπεδα στους προηγμένους καπιταλιστικούς σχηματισμούς, διακρίνουν την μορφή της καπιταλιστικής κυριαρχίας ακόμη και στην πρώτη περίοδο μετά την βιομηχανική επανάσταση τον 10ο αιώνα (καπιταλισμός της απόλυτης υπεραξίας) από την μετέπειτα μορφή αυτής της κυριαρχίας (καπιταλισμός της σχετικής υπεραξίας). Αυτό που μετατράπηκε δεν είναι ο νόμος της συσσώρευσης του κεφαλαίου που αντιστοιχεί στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, αλλά οι συνθήκες και οι μορφές της εμφάνισης των καπιταλιστικών σχέσεων σε ιστορική προοπτική. Με άλλα λόγια, αυτό είναι ένα ζήτημα του ιστορικού μετασχηματισμού του συσχετισμού δύναμης και κατά συνέπεια των οργανωτικών μορφών της εξουσίας στους αναπτυγμένους καπιταλιστικούς σχηματισμούς.
Σε αυτό το τροποποιημένο κοινωνικό, πολιτικό, θεσμικό και διεθνές πλαίσιο, οι προϋποθέσεις που διαμορφώθηκαν οδήγησαν στην άνοδο του εθνικισμού σε όλες τις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού και στην εντατικοποίηση των ανταγωνισμών ανάμεσα τους στη διεθνή σκηνή, πάνω στις αγορές, τις αποικίες και την πολιτική επιρροή.  Η εποχή του κλασικού ιμπεριαλισμού είναι έτσι το συγκεκριμένο ιστορικό αποτέλεσμα των ανταγωνισμών και αντιθέσεων που εμφανίσθηκαν κατά τη μετάβαση του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού στον καπιταλισμό της σχετικής υπεραξίας και όχι η έκφραση του μετασχηματισμού του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (από το στάδιο του ανταγωνιστικού στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού).

Όλα αυτά είναι καλά, αλλά εξηγούν ελάχιστα πως μια αναπτυγμένη χώρα πέρασε από την απόλυτη στην σχετική υπεραξία. Για παράδειγμα, για να πραγματοποιηθεί αυτό το πέρασμα στην Βρετανία εισήχθησαν μηχανές στην κλωστοϋφαντουργία την ίδια στιγμή που η Ινδία παρέμενε βυθισμένη στα χειροποίητα προϊόντα. Έτσι, μια τέτοια μελέτη περιλαμβάνει την εξέταση των σχέσεων των δύο χωρών, την σημασία της χρήσης στρατιωτικής δύναμης και άλλων μέσων εξαναγκασμού της Βρετανίας έναντι των Ινδιών που βρίσκονται στο επίκεντρο του ντεμοντέ κόσμου των Samir Amin και Andre Gunder Frank.

Το όγδοο κεφάλαιο του Rethinking Imperialism (Internationalization of Capital – Διεθνοποίηση του κεφαλαίου) είναι το κλειδί της ανάλυσης των Μ&Σ, δεδομένου ότι-σε αντίθεση με όλα τα υπόλοιπα – οι συγγραφείς κατεβαίνουν από τον αιθέριο κόσμο της θεωρίας στον κόσμο των οικονομικών δεδομένων. Είναι η μόνη θέση στο βιβλίο όπου θα βρείτε, για παράδειγμα, ένα πίνακα σχετικά με την κατανομή των άμεσων ξένων επενδύσεων ανά περιοχή, αυτό δηλαδή που βρίσκεται σχεδόν σε κάθε σελίδα στο βιβλίο του Λένιν.

Οι M&Σ αρχίζουν κατασκευάζοντας ένα επιχείρημα που το έχω ακούσει και στο παρελθόν: ότι η θεωρία του Λένιν και των διαδόχων του ξεκινούσε από είδος αριστοκρατίας της εργασίας, ακόμη και όταν ούτε ο Λένιν ούτε οι διάδοχοι του δεν χρησιμοποιούν αυτόν τον όρο. Γράφουν οι Μ&Σ:

Το μοντέλο μητρόπολη – περιφέρεια εξωραΐζει αποτελεσματικά τον καπιταλισμό της μητρόπολης. Ο εκμεταλλευτικός και παράλογος χαρακτήρας του συστήματος μπορεί να καταδικάζεται, όμως το βασικό πολιτικό συμπέρασμα που βγαίνει αναφορικά με την μητρόπολη είναι ίδιο με εκείνο της κυρίαρχης ιδεολογίας. Τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών της μητρόπολης συγκλίνουν με εκείνα των κυρίαρχων τάξεων των χωρών αυτών, καθώς οι εργαζόμενοι επωφελούνται από την εκμετάλλευση της περιφέρειας και το κοινωνικό σύστημα αναπτύσσεται και εξελίσσεται με τέτοιο τρόπο ώστε να αμβλύνονται οι συγκρούσεις στο εσωτερικό του.

Πόσο περίεργο είναι που οι M & Σ κατηγορούν τον Λένιν για ρεβιζιονισμό όταν μπορείτε να διαβάσετε σχετικά εδάφια στους  Μαρξ και ο Ένγκελς. Το 1916, ο Λένιν στο δοκίμιο του Ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του σοσιαλισμού παραθέτει κείμενα των Μαρξ και Ένγκελς, αυτών των δύο «αυθεντιών» του «τρόπου παραγωγής». Σε γράμμα του στον Μαρξ, στις 7 Οκτωβρίου 1858, ο Ένγκελς έγραφε: «… το αγγλικό προλεταριάτο πράγματι αστοποιείται όλο και πιο πολύ, έτσι ώστε το πιο αστικό από όλα τα έθνη να θέλει να έχει μια αστική αριστοκρατία και ένα αστικό προλεταριάτο, δίπλα σε αυτήν. Για ένα έθνος που εκμεταλλεύεται όλον τον κόσμο αυτό ως είναι ένα βαθμό δικαιολογημένο». Σε μια επιστολή του στον Sorge, με ημερομηνία 21 Σεπτεμβρίου 1872, ο Ένγκελς τον πληροφορεί ότι ο Hales εξασφάλισε στο Συμβούλιο της Διεθνούς ψήφο μομφής κατά του Μαρξ επισημαίνοντας ότι «οι Άγγλοι εργατικοί ηγέτες είχαν ξεπουληθεί». Ο Μαρξ έγραψε στον Sorge στις 4 Αυγούστου 1872: «Όσο για τους εργάτες των πόλεων εδώ [στην Αγγλία] είναι ότι όλο το πακέτο των ηγετών δεν μπήκε στο Κοινοβούλιο. Αυτός θα ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος για να απαλλαγούμε από όλους αυτούς. Σε επιστολή του προς τον Μαρξ, με ημερομηνία 11 του Αυγούστου 1881, ο Ένγκελς μιλάει για «τα πολύ χειρότερα αγγλικά συνδικάτα που επιτρέπουν στον εαυτό τους να καθοδηγούνται  από άνδρες που έχουν πουληθεί ή το καλύτερο που πληρώνονται από την αστική τάξη». Σε επιστολή προς τον Κάουτσκι, στις 12 Σεπτεμβρίου 1882, ο Ένγκελς γράφει: «Με ρωτάτε τι σκέπτονται οι Άγγλοι εργάτες για την αποικιακή πολιτική. Λοιπόν, ακριβώς το ίδιο που σκέφτονται για την πολιτική γενικά. Δεν υπάρχει κανένα κόμμα των εργαζομένων εδώ. Υπάρχουν μόνο Συντηρητικοί και Φιλελεύθεροι – Ριζοσπάστες και οι εργάτες μοιράζονται επιδεικτικά το μερίδιο της μονοπώλησης της παγκόσμιας αγοράς και των αποικιών από την Αγγλία». Στις 7 Δεκέμβρη του 1889, ο Ένγκελς έγραφε στον Sorge: «Το πιο αποκρουστικό πράγμα εδώ [στην Αγγλία] είναι ο αστικός σεβασμός που έχει αναπτυχθεί βαθιά μέσα στα κόκκαλα των εργατών… Ακόμη και ο Tom Mann, τον οποίο θεωρώ ως τον καλύτερο εδώ, να γευματίζει με τον Δήμαρχο Λόρδο. Αν κάποιος τον συγκρίνει με τον Γάλλο αμέσως καταλαβαίνει ότι η επανάσταση είναι καλή αλλά μετά από όλα τα άλλα». Σε μια επιστολή, με ημερομηνία 19η Απριλίου του 1890: «Όμως κάτω από την επιφάνεια, το κίνημα [της εργατικής τάξης στην Αγγλία] που είναι σε εξέλιξη, αγκαλιάζει όλο και μεγαλύτερα τμήματα κυρίως από τα χαμηλότερα στρώματα. Δεν είναι μακριά η μέρα που αυτή η τεράστια μάζα θα βρεθεί σε κίνηση». Στις 4 Μαρτίου 1891: «Η αποτυχία της καταρρέουσας Ένωσης Λιμενεργατών, τα  «παλιά» συντηρητικά συνδικάτα, πλούσια και ως εκ τούτου δειλά, παραμένουν τα μόνα στο γήπεδο…». 14 Σεπτεμβρίου 1891: οι Συνδικαλιστικές Οργανώσεις του   Newcastle  των παλαιών συνδικαλιστών, αντίθετοι στο οκτάωρο νικήθηκαν και οι  αστικές φυλλάδες αναγνωρίζουν την ήττα του αστικού εργατικού κόμματος (με πλάγια στο κείμενο του Ένγκελς).

Οι Μ&Σ θέτουν το επόμενο ερώτημα:

Πώς μπορεί να εξηγήσει κάποιος ότι το αναλογικό μερίδιο των διεθνών κινήσεων κεφαλαίων και του διεθνούς εμπορίου που διοχετεύεται προς τον Τρίτο Κόσμο παραμένει πάντα μικρό σε σύγκριση με τα αντίστοιχα μερίδια των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών; Αν ο στόχος του ιμπεριαλισμού, σύμφωνα με τον Λένιν, είναι η απόσπαση υπερκερδών, τότε πώς μπορεί κανείς να εξηγήσει το γεγονός ότι οι ΗΠΑ επενδύουν πολύ περισσότερο σε περιοχές όπως ο Καναδάς ή η Βρετανία από τη Νιγηρία και τις Φιλιππίνες; Επιπλέον, ισχυρίζονται ότι η «περιφέρεια» των χωρών που προσελκύουν τις περισσότερες άμεσες ξένες επενδύσεις είναι αυτές που χαρακτηρίζονται από «ταχεία οικονομική ανάπτυξη», όπως είναι σήμερα η Κίνα, η Ταϊβάν και η Νότια Κορέα τη δεκαετία του 1980.

Ίσως δεν έχουν εξετάσει τη δυνατότητα ότι «ταχεία οικονομική ανάπτυξη» και «περιφέρεια» δεν αλληλοαποκλείονται. Η χώρα που βίωσε την πιο «γρήγορη οικονομική ανάπτυξη» στην Κεντρική Αμερική στη δεκαετία του 1960 ήταν η Νικαράγουα του Σομόζα που εισήγαγε όρους παραγωγής «σχετικής υπεραξίας» σε ολόκληρη την ύπαιθρο. Οι αγρότες διώχθηκαν από τη γη τους προκειμένου να δουλέψουν σε εξαιρετικά προηγμένες φυτείες βαμβακιού που χρησιμοποιούσαν  αεροπλάνα για τον ψεκασμό των καλλιεργειών και σε φάρμες βοοειδών. Αλλά αυτό το είδος της ανάπτυξης ήταν καταστροφική για την πλειοψηφία του πληθυσμού, ο οποίος τάχθηκε σύντομα ενάντια στην στηριγμένη από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δικτατορία.

Αυτό που λένε οι Μ&Σ για το «αγροτικό ζήτημα» δεν είναι καθόλου καθησυχαστικό:

Εμείς υποστηρίξαμε παραπάνω ότι η ικανότητα της αστικής τάξης των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών [λιγότερο αναπτυγμένων χωρών] να επεκτείνει την επιρροή της στους ανταγωνιστικούς (προ-καπιταλιστικούς) τρόπους παραγωγής προκειμένου να τους διαλύσει είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για την καπιταλιστική ανάπτυξη.

Σε κοινωνικούς σχηματισμούς όπου οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής συνεχίζουν να αναπαράγονται σε διευρυμένη κλίμακα, οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και η συσσώρευση κεφαλαίου περιορίζονται (ό,τι έχει περιγραφεί ως«δυϊσμός», κλπ., βλ. κεφάλαιο 2) ακόμη και αν στο επίπεδο της κοινωνίας και του κράτους συνολικά ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι κυρίαρχος.   
Από αυτόν τον ορισμό, χώρες όπως το Ελ Σαλβαδόρ, το Εκουαδόρ, η Κολομβία και η Ονδούρα θα έπρεπε να ήταν οι πρώτοι υποψήφιοι για μια «καπιταλιστική απογείωση», δεδομένου ότι σε όλες έχει εξαφανισθεί η οικιακή γεωργία με σκοπό την επιβίωση (αυτό που οι Μ&Σ αποκαλούν προκαπιταλιστική γεωργία). Όμως, δεν έχουν γίνει όπως η Κίνα, η Ταϊβάν και η Νότια Κορέα. Παραμένουν χώρες εξαγωγής αγροτικών προϊόντων μέσω των οποίων πλουτίζουν οι πλούσιοι ιδιοκτήτες φυτειών που ζουν στην χλιδή. Η εκμηχάνιση της αγροτικής παραγωγής δεν έχει κάνει τίποτα άλλο εκτός από την αύξηση του εφεδρικού στρατού των ανέργων, οι οποίοι ψάχνουν απεγνωσμένα να βρουν ένα δρόμο προς τις ΗΠΑ προκειμένου να πουλάνε τσίχλες στους δρόμους (ο «ανεπίσημος τομέας της οικονομίας») και τις κινήσεις ανταρτών που είναι αποφασισμένοι να σπάσουν τον κύκλο της εξάρτησης.

Όπως αναγνωρίζουν οι περισσότεροι, συμπεριλαμβανομένων των M & S, οι απόψεις του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό ήταν στενά συνδεδεμένα με αυτό που ονομάστηκε «εθνικό ζήτημα». Οι απόψεις τους στο ζήτημα αυτό, όπως εκτίθενται στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου τους, μάλλον ενοχλητικές. Με διάφορους τρόπους, η εχθρότητα τους απέναντι στον εθνικό αγώνα θυμίζει την Αυτοκρατορία των Hardt και Negri, όπου ο αγώνας για εθνική χειραφέτηση θεωρείται «δηλητηριώδες χάπι».

Οι Μ&Κ γράφουν:
Μέσα σε ένα έθνος-κράτος, το έθνος εκδηλώνεται ως μια ολοκληρωτική τάση: η ενσωμάτωση των πληθυσμών από το κράτος στο κύριο σώμα του έθνους και η διαφοροποίηση μέσω των αρνητικών διακρίσεων σε βάρος όποιου δεν έχει γίνει μέρος του έθνους που φτάνει, μερικές φορές, μέχρι το σημείο της απέλασης του από το κυρίως σώμα του έθνους.

Ιστορικά, η διαδικασία της πολιτικής διάρθρωσης ενός έθνους μέσα από την επίτευξη της ανεξαρτησίας γενικά περιγράφεται από την άποψη της «τάσης προς την ελευθερία»: χειραφέτηση από μια αυτοκρατορία ή μια πολυεθνική κρατική οντότητα (ενσωματώνοντας  – για αυτούς που αναζητούν  την εθνική ανεξαρτησία - εθνική υποδούλωση και καταπίεση). Η «τάση προς την ελευθερία» συχνά εκδηλώνεται μέσα από την αμετάκλητη απόφαση των μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, που επιδιώκουν την ανεξαρτησία, να εφαρμοστεί η αρχή του «Ελευθερία ή Θάνατος», θυσιάζοντας τη ζωή τους για χάρη της εθνικής ολοκλήρωσης σε ένα ανεξάρτητο έθνος-κράτος.

Παραπέμποντας τον Πουλαντζά, οι Μ&Σ βρίσκουν ότι όλη η πάλη για αυτοπροσδιορισμό μπορεί να είναι δυνητικά επικίνδυνη και αντιδραστική:

Η εθνική ενότητα (...) ιστορικοποιεί ένα έδαφος και εδαφοποιεί την ιστορία [...]. Οι παραγόμενες περιχαράξεις από την διαδικασία διαμόρφωσης ενός λαού σε έθνος είναι τρομερές, επειδή είναι ολοκληρωτικά και κεφαλαιοποιούνται από το κράτος.  Η γενοκτονία είναι η εξάλειψη των «ξένων σωμάτων» της εθνικής ιστορίας και του εδάφους: εξορίζονται πέρα από το χώρο και το χρόνο [...] Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου κλείνονται οι «εχθροί του έθνους», είναι μια σύγχρονη εφεύρεση που λειτουργούν προσθετικά στα σύνορα με όσους η εθνική τους ιστορικότητα εκκρεμεί.

Έτσι δεν πρέπει να αναρωτιέται κανείς γιατί η οπτική του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό πρέπει να γίνει στόχος επίθεσης, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης .

Ενάντια σε αυτή την δύσπεπτη οπτική, η λενινιστική παράδοση ήταν πάντα υπέρ της κατάκτησης της ανεξαρτησίας των καταπιεσμένων εθνών.  Η υποστήριξη της θέσης ότι η ανεξαρτησία από τον αποικιακό ζυγό ανοίγει την πόρτα σε «τάσεις ολοκληρωτισμού» οδηγεί αναπόφευκτα σε εχθρική στάση απέναντι σε πρόσφατους αγώνες όπως του Ανατολικού Τιμόρ, των Παλαιστινίων ή των λαών μεγάλου μέρους της Αφρικής την δεκαετία του 1960. Ειλικρινά, δεν έχει σημασία ότι μια τοπική αστική τάξη έχει αντικαταστήσει τον άποικο. Η Κομιντέρν ευνοούσε τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα ακόμη και αν το αποτέλεσμά τους δεν μπορούσε να είναι εγγυημένο εκ των προτέρων. Το σύνθημα «Ελευθερία ή Θάνατος» για τον ινδονησιακό, τον Αιγυπτιακό ή τον λαό του Βιετνάμ ήταν κατανοητό, διότι ζούσαν σαν υποδεέστερος λαός υπό ξένη κυριαρχία. Καταλαβαίνουμε ότι ο Nasser στην Αίγυπτο προάσπιζε τα συμφέροντα της αστικής τάξης όταν κατέλαβε τη Διώρυγα του Σουέζ. Όμως, η θέση του μαρξισμού δεν μπορεί να είναι «να πέσει χολέρα και στα δύο σπίτια» όταν ισχυρά έθνη κράτη όπως η Βρετανία και η Γαλλία επιτίθενται σε ένα αδύναμο όπως η Αίγυπτος. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας στάση μας βάζει εμμέσως με το μέρος των ιμπεριαλιστών.  Μπορούν να ειπωθούν πολύ περισσότερα, αλλά θα ολοκληρώσω εδώ. Το άρθρο του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό γράφτηκε κατά την διάρκεια της μεγαλύτερης κρίσης που αντιμετώπισε ο μαρξισμός μέχρι εκείνη την εποχή στην ιστορία του. Σοσιαλιστές βουλευτές ψήφισαν υπέρ της αύξησης των πολεμικών δαπανών την στιγμή που η εργατική τάξη σφαγιάζονταν. Ο Λένιν δεν ενδιαφέρονταν να κατασκευάσει μια διαχρονική «θεωρία» του ιμπεριαλισμού. Ήθελε να δείξει τους δεσμούς του μονοπωλιακού καπιταλισμού και του πολέμου, μια σχέση που δυστυχώς απουσιάζει από το Rethinking imperialism. Αν υπάρχει κάτι που εξακολουθεί να ισχύει από το κείμενο του Λένιν είναι αυτό: ο ιμπεριαλισμός και ο πόλεμος είναι αξεχώριστοι. Τέλος, αν ο ιμπεριαλισμός δεν ανατραπεί τότε σίγουρα θα χαθεί από έναν πυρηνικό πόλεμο που παραμένει μια πιθανότητα, εφόσον το ιμπεριαλιστικό σύστημα υπάρχει.
Για μια καλή σύνοψη των στόχων που είχε ο Λένιν γράφοντας τον Ιμπεριαλισμό: το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού θα τελειώσω με τα λόγια του Neil Harding στο πάντα χρήσιμο βιβλίο του  Lenin’s Political Thought:

Ο στόχος του Λένιν στο Ιμπεριαλισμός: το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού ήταν να παράσχει μια συνεκτική οικονομική ανάλυση για την σοσιαλιστική και επαναστατική στρατηγική σε διεθνές επίπεδο που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από τις πρώτες μέρες του πολέμου.  Προσπάθησε συγκεκριμένα να αποδείξει ότι ο καπιταλισμός δεν ήταν απλώς σε παρακμή έχοντας εξαντλήσει τον προοδευτικό του ρόλο στην ιστορία. Είχε μετατραπεί, στην ιμπεριαλιστική του φάση, σε ένα παρασιτικό και καταπιεστικό σύστημα.

Αυτά ήταν, φυσικά, μακριά από ακαδημαϊκές μονάδες. Η ανησυχία του Λένιν δεν ήταν να κατασκευάσει μια αφηρημένη ιστοριογραφία της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Ήταν να πείσει όλους εκείνους που αποκαλούσαν τους εαυτούς τους μαρξιστές ότι ο είχε φτάσει η ώρα για επαναστατική δράση που θα ανέτρεπε τον καπιταλισμό, καθώς η ανατροπή του είχε γίνει επιτακτική ανάγκη. Πρωταρχική του πρόθεση ήταν να τονίσει σε όλους τους λιπόψυχους - που επικαλούνταν το επιχείρημα ότι δεν είχαν ωριμάσει οι συνθήκες, ότι ο καπιταλισμός δεν είχε εξαντλήσει ακόμη το προοδευτικό δυναμικό του- ότι ο καπιταλισμός είχε εξαντληθεί. Σκοπός του ήταν να πείσει όλους τους λιπόψυχους που προσπαθούσαν να αποφύγουν την πραγματικότητα μιας επαναστατικής κατάστασης. Όλους τους υποστηρικτές της δυνατότητας μιας μεταπολεμικής ιμπεριαλιστικής ειρήνης, τους ονειροπόλους ειρηνιστές, τους φιλάνθρωπους που θεωρούσαν ότι η αναδιανομή του εισοδήματος θα ήταν η λύση για τον ιμπεριαλισμό. Όλους αυτούς ο Λένιν τους κοίταξε στο πρόσωπο, υποστηρίζοντας την επανάσταση.   
πηγή

Ἀνδρέας Καρκαβίτσας - Ναυάγια


Το διήγημα περιέχεται στη συλλογή Λόγια της Πλώρης (1899).



Μόλις ἀράξαμε στὴ Στένη, ὁ καπετὰν Ξυρίχης πῆρε τὴ βάρκα κι ἔτρεξε στὸ τηλεγραφεῖο. Δυὸ ἡμέρες τώρα δὲν ἤβρεσκε ἡσυχία. Τριάντα μίλια ἔξω ἀπὸ τὸ Μπουγάζι ἀντάμωσε τὸν «Ἀρχάγγελο», τὸ μπάρκο του, ποὺ ἦταν μέσα κυβερνήτης καὶ γραμματικὸς τὰ δυό του ἀδέρφια. Δὲν πρόφτασαν νὰ καλοχαιρετηθοῦν, νὰ εἰποῦν γιὰ τὸ φορτίο καὶ τὸ ναῦλο τους καὶ τοὺς χώρισε ὁ χιονιᾶς. Κατόρθωσε τέλος νὰ ὀρθοπλωρίσει τὸ δικό μας καὶ ὁλάκερο ἡμερονύχτι θαλασσοδαρθήκαμε στ᾿ ἀνοιχτά. Μὰ ὅταν μπῆκε στὸ Βόσπορο, ρώτησε ὅλους τοὺς βαρκάρηδες, τοὺς πιλότους, ἀκόμη τοὺς κουμπάρους καὶ τὶς κουμπάρες· ἀλλὰ τίποτε δὲν ἔμαθε γιὰ τὸν «Ἀρχάγγελο». Τί νὰ ἔγινε; Φυλάχτηκε πουθενά; Πρόφτασε νὰ ὀρθοπλωρίσει κι ἐκεῖνος ἢ ἔπεσε ἀπάνω στοὺς βράχους; Κι ἂν τσακίστηκε τὸ μπάρκο, σώθηκαν τουλάχιστον τ᾿ ἀδέρφια του; Ὅλο τέτοια συλλογίζεται κι ἔχει συγνεφωμένο τὸ μέτωπο, τρέμουλο ἔχει στὴν καρδιά.

Ὅταν ἔφτασε στὸ τηλεγραφεῖο, ξέχασε μία στιγμὴ τὸν πόνο του ἐμπρὸς στὸν πόνο τῶν ἀλλωνῶν. Κάτω στὴν αὐλή, ἀπάνω στὶς σαρακωμένες σκάλες καὶ παραπάνω στ᾿ ἀσάρωτα πατώματα κόσμος σὰν αὐτὸν ἀνήσυχος· γυναῖκες, ἄντρες, παιδιὰ πρόσμεναν νὰ μάθουν ἀπὸ τὸ σύρμα τὴν τύχη τῶν δικῶν τους. Κι ἐκεῖνο σώριαζε μὲ τὴν ταρναριστὴ φωνή του ἀκατάπαυστα θλίψη. Ὀνόμαζε πνιγμούς, μετροῦσε θανάτους, ἔλεγε ναυάγια, περιουσίας χαμούς, συνέπαιρνε χαρὲς κι ἐλπίδες σὰν δρόλαπας. Καὶ κάθε λίγο ἀπάνω στὰ πατώματα, στὶς σκάλες κάτω καὶ παρακάτω στὴν αὐλὴ θρῆνοι ἀκούονταν, κορμιὰ ἔπεφταν λιπόθυμα, φωτιὰ κυλοῦσε τὸ δάκρυ.

Ὁ καπετὰν Ξυρίχης δὲ μποροῦσε νὰ ὑποφέρει περισσότερο τὸ βάσανο. Βιαζότανε νὰ μάθει καὶ τὴ δική του μοῖρα. Ἔσπρωξε τὸν κόσμο ζερβόδεξα, ἀνέβηκε δυὸ δυὸ τὰ σκαλιά, ἔφτασε μὲ κόπο στὴ θυρίδα καὶ ρώτησε μὲ ὁλότρεμη φωνή:

- Γιὰ τὸν «Ἀρχάγγελο»... τὸ μπάρκο... μὴν ἀκούσατε τίποτα;

- Τίποτα· τοῦ ἁπαντὰ ξερὰ ὁ τηλεγραφητής.

- Τίποτα! πῶς εἶναι δυνατόν; ξαναρωτάει. «Ἀρχάγγελο» τὸ λὲν ἔχει φιγούρα δέλφινα... ἔχει στὸ μεσανὸ κατάρτι κόφα. Σπετσιώτικο χτίσιμο.

Καὶ κολλάει περίεργα τὰ μάτια στοῦ ὑπαλλήλου τὸ πρόσωπο, αὐτιάζεται τοὺς κρότους ποὺ βγάζει ξερούς, συγκρατητούς, σὰν δοντοχτύπημα κρυωμένου, ἡ μηχανή. Τὰ σωθικά του λαχταροῦν, φεύγουν τὰ σανίδια ἀπὸ τὰ πόδια του- ἕτοιμος νὰ λιποθυμήσει. Μὰ δὲν τὴν παρατᾷ τὴ θέση του. Τέλος σηκώνει ἐκεῖνος τὰ μάτια, τὸν καλοκοιτάζει μία στιγμὴ καὶ λέει μὲ φωνὴ ἀδιάφορη:

- Ναὶ ...«Ἀρχάγγελος». Χάθηκε στὸ τάδε μέρος τῆς Ρούμελης. Κόπηκε στὰ δυό· ἡ πρύμνη του ρίχτηκε στοὺς βράχους μὲ δυὸ παιδιὰ μέσα... Τὰ παιδιὰ εἶναι ζωντανά.

- Ζωντανά! Ἀναστυλώνεται ὁ καπετάνιος στὰ πόδια του.

- Τὰ ὀνόματα; λέει μὲ φωνὴ σὰν χάδι· δὲν μποροῦμε τάχα νὰ μάθουμε τὰ ὀνόματα;

- Πέτρος καὶ Γιάννης.

Δόξα σοι ὁ θεός! Πέτρος καὶ Γιάννης εἶναι τ᾿ ἀδέρφια του. Ζωντανὰ λοιπὸν καὶ τὰ δυό. Ζωντανὰ ἐκεῖνα, θρύμματα τὸ ὁλοκαίνουργο σκαφίδι! Πάλι δόξα σοι ὁ θεός! Φτιάνουν ἄλλο μεγαλύτερο καὶ ὀμορφότερο. Φιλεύει ἀνοιχτόκαρδος πέντε ποῦρα τὸν ὑπάλληλο· δίνει ἕνα μετζίτι κέρασμα στὸν ὑπηρέτη· παρηγορεῖ γλυκομίλητος τὰ θλιμμένα πρόσωπα: - Δὲν εἶναι τίποτα· ὅλοι καλὰ εἶναι· ὅλα καλά!

- Ποιᾶς ἡλικίας τάχα νὰ εἶναι τὰ παιδιά; ρωτάει πάλι.

Ὁ ὑπάλληλος σκουντουφλιάζει· μὰ τὸν παρασκότισε! Γύρω ἀκούονται φωνές· ἀνυπόμονες· σπρώχνει ὁ ἕνας τὸν ἄλλον θέλουν νὰ τὸν βγάλουν ἀπὸ τὴ θυρίδα. Ἔμαθε πῶς ζοῦν τ᾿ ἀδέρφια του· δὲν τοῦ φτάνει; Εἶναι κι ἄλλοι ποὺ λαχταροῦν γιὰ τοὺς δικούς τους. Ἂς μάθουν κι ἐκεῖνοι κατιτί! Μὰ ἐκεῖνος δὲν ἀφήνει τὴ θέση του.

- Ποιᾶς ἡλικίας τάχα; ξαναρωτᾷ.

- Δέκα δώδεκα χρονῶν.

Πάλι ἀπελπισία. Τ᾿ ἀδέρφια του δὲν εἶναι τόσο μικρά. Εἶναι ἀπὸ εἴκοσι πέντε κι ἀπάνω. Σκουντούφλης κατεβαίνει τὶς σκάλες, βγαίνει ἀπὸ τὴν αὐλή, παίρνει τὸ βαποράκι καὶ φτάνει στὰ Θεραπειά. Ἀπὸ κεῖ μ᾿ ἕν᾿ ἄλογο φτάνει στὸν Ἅϊ-Γιώργη, παίρνει τὴν ἀκρογιαλιά. Τὰ μάτια του ὀμπρίζουν. Ὁ ἥλιος παιγνιδίζει ἀκόμη σὲ ζαφειρένιο οὐρανό. Ἡ θάλασσα λίμνη ἁπλώνεται ὡς τὰ οὐρανοθέμελα. Ἡ γῆ ἀνθοσπαρμένη μοσχοβολᾷ. Μὰ - ἡ ἀκρογιαλιὰ μοιάζει μὲ νεκροταφεῖο. Κάθε βράχος καὶ νεκροκρέββατο. Καράβια κομματιασμένα, βαρκοῦλες μισοσπασμένες, σχοινιά, κατάρτια, φιγοῦρες, πανιά, εἰκονίσματα, παδέλες, πιάτα, λιβανιστήρια, πυξίδες, χρυσόξυλα. Καὶ μαζὶ χέρια, πόδια, κορμιά, δίχως κεφάλια, κεφάλια δίχως κορμιά, ἄδεια καύκαλα, τρίχες χωμένες στὶς σκισμάδες, μυαλὰ στουπιασμένα στὴν πέτρα. Ἕνα τρεχαντηράκι ὀμορφοφτιασμένο, ἄγγελος, πρόβαινε μὲ πανιὰ καὶ ξάρτια, λὲς κι ἀρμένιζε ἀνάερα. Καὶ ὅμως ἦταν καρφωμένο στὸ βράχο, σφιλιασμένο τόσο καλὰ στὴν πέτρα, ποὺ οὐδὲ νερὸ οὐδ᾿ ἄνεμος μποροῦσε νὰ περάσει. Κι ἕνα σκυλὶ στὴν πρύμνη δεμένο γύριζε μάτια φωτιές, δάγκωνε τὴν ἁλυσίδα του καὶ τὸ νερὸ κοιτάζοντας ἀλύχταγε, κι ἀλύχταγε, σὰν νὰ τὸ ἔβριζε, ποὺ χάλασε τ᾿ ὀμορφοκάραβο.

Ἔκαμε ἀκόμη μερικὰ βήματα ὁ καπετὰν Ξυρίχης καὶ ἄξαφνα βρέθηκε μπρὸς στὸ μπάρκο του. Ἔπρεπε νὰ εἶναι δικό του ξύλο, γιὰ νὰ τὸ γνωρίσει. Οὔτε κατάρτια οὔτε πανιὰ οὔτε σκαφίδι ἀπόμενε πλιά. Μονάχα ἡ πρύμνη του, κι ἐκείνη ξεσκλισμένη, κρατιότανε σὲ δυὸ χάλαρα. Καὶ γύρωθέ της πικρὴ νεκροπομπή, ἄλλα ξύλα σκορπισμένα, κουπιὰ καὶ ἄρμενα· ἄλλες καρῖνες φαγωμένες· ἄλλα ποδόσταμα καὶ σωτρόπια καὶ σταύρωσες. Κι ἀκόμη γύρωθέ της ἄλλη πικρότερη συνοδεία! Βλέπει τὸ ναύκληρο νεκρὸ στὸ πλάγι· βλέπει τοὺς ναῦτες πέρα δῶθε σκορπισμένους, ἄλλους κολλιτσίδα ἀπάνω στὰ κοτρόνια, ἄλλους μισοσκεπασμένους μὲ τὸν ἄμμο, ἄλλους παιχνίδι τοῦ νεροῦ, δαρμὸς καὶ φτύμα του. Κι ἀπάνω στὰ τουμπανιασμένα κουφάρια, στὰ πρόσωπα τὰ χασκογέλαστα τὰ ὄρνια καλοκαθισμένα βύθιζαν τὸ ράμφος στὴ νεκρὴ σάρκα καὶ στὸν κρότο του πέταξαν κράζοντας, σὰν νὰ διαμαρτύρονταν ποὺ τὰ ἐνοχλοῦσε στὸ πλούσιο φαγοπότι.

Ἀρχίζει τώρα φριχτότερο τοῦ καπετάνιου τὸ βάσανο. Ἐκεῖνα τὰ κουφάρια δείχνουν πὼς κοντὰ βρίσκονται καὶ τὰ δικά του. Θέλει νὰ δράμει,νὰ ψάξει ὁλοῦθε, μὰ δὲν τολμᾷ. Κάτι μέσα του τὸν κρατεῖ, τὰ πόδια του καρφώνει στ᾿ ἀχνάρια τους. Τέλος πάει καὶ ψαχουλεύει. Βρίσκει ἀσούσουμα καὶ τ᾿ ἀδέρφια του. Τὸ ἕνα κείτεται μὲ τὸ κεφάλι συψαλιασμένο, τὸ ἄλλο ἔχει καὶ τὰ δυὸ πόδια κομμένα στὰ γόνατα. Ἂν δὲν τοῦ τό ῾λεγε ἡ ψυχή, βέβαια δὲ θὰ τὰ γνώριζαν τὰ μάτια του, ὅπως καὶ τὸ μπάρκο. Ἀλλὰ τοῦ τὸ εἶπε καὶ τὰ καλογνώρισε. Καὶ τότε τὰ μάτια του στέρεψαν οὔτε δάκρυα βγάζουν οὔτε σπαρταροῦν. Τὴ θάλασσα μόνον κοιτάζουν πεισμωμένα. Ἄξαφνα ὁ γρόθος σηκώνεται νὰ πέφτει μὲ ὁρμή, ποὺ λὲς τρόμαξε καὶ πισωπάτησε ἐκείνη φοβισμένη.

Ἔπειτα σκύφτει καὶ γλυκοφιλεῖ τ᾿ ἀδέρφια του. Χαϊδεύει τους τὰ χτυπημένα κορμιὰ ἀνάλαφρα, σὰν νὰ φοβᾶται μὴν τὰ ξυπνήσει· κάτι τοὺς ψιθυρίζει μυστικὰ στ᾿ αὐτί, θὲς παρηγοριά, θὲς μακρινὴν ὑπόσχεση. Ἔπειτα μὲ τὸ λάζο ἀρχίζει καὶ σκάφτει τὸν τάφο τους. Παιδεύτηκε κάπου μιὰ ὥρα στὸν ἄμμο. Τὸν ἄνοιξε καλὰ ἀπίθωσε πρῶτα τ᾿ ἀδέρφια, ἔπειτα τὸ ναύκληρο, κατόπιν τοὺς ναῦτες, κύλησε ἐπάνω πέτρες καὶ χάλαρα. Ἔπειτα ἔπιασε πάλι τὴ στράτα του κι ἔφτασε στὰ Θεραπειά. Βρίσκει τὸ βαπόρι, ἔφτασε πάλι στὸ μπάρκο του.

- Ἕτοιμα; ρωτᾷ τὸ γραμματικό.

- Ἕτοιμα.

- Βίρα ἄγκουρα!

Ὁ καπετὰν Ξυρίχης, ἀμίλητος, ἔπιασε τὴ θέση του στὸ κάσαρο κι ἐξακολουθήσαμε τὸ ταξίδι.

"Καθρέφτες" - Eduardo Galeano


Eduardo Galeano (1940) «ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ» (Εκδ. Πάπυρος, μετάφρ. Ι.Κανσή, σελ.373) 2009.

Για να μπορέσει ο σύγχρονος άνθρωπος να συνειδητοποιήσει την πολυμορφία και τις δυνατότητες του κόσμου του, πρέπει να ανακτήσει τη συλλογική μνήμη· το σήμερα είναι καθρέφτης του χτες, και για να το συλλάβεις στην ολότητά του πρέπει να αποτινάξεις τα στερεότυπα και τις μονοσήμαντες ερμηνείες του παρελθόντος. Αυτό είναι το κλειδί της σκέψης και της γραφής του Εδουάρδο Γκαλεάνο. Η ιστορία γράφεται από τους νικητές, λέει η γνωστή ρήση, όμως ο Γκαλεάνο έχει θέσει ως προγραμματικό στόχο της συγγραφικής του πορείας να γράψει την ιστορία που δεν πρόλαβαν να γράψουν οι ηττημένοι, οι αφανείς, οι αδύναμοι, οι "ελάσσονες", αλλά και αυτοί που τόλμησαν στο πέρασμα των αιώνων να ορθώσουν το ανάστημά τους σε κάθε μορφής εξουσία, να δώσει φωνή σ' αυτούς που δεν μπόρεσαν να μιλήσουν. Στους "Καθρέφτες" ο Γκαλεάνο γράφει μια «σχεδόν παγκόσμια ιστορία», που ξεκινά από τους κοσμογονικούς μύθους και την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη και φτάνει μέχρι την αυγή του 21ου αιώνα. Σε εξακόσια αφηγήματα-βινιέτες που αναπτύσσονται χρονολογικά αλλά και θεματικά, μιλά για τον αγώνα του ανθρώπου για ζωή, για την ομορφιά, τις γυναίκες και τους άνδρες, για τον πόλεμο, τη φτώχεια, τις κοινωνικές ανισότητες και το ρατσισμό, για τον επεκτατισμό και την αδηφαγία της Δύσης, για τη φύση και την καταστροφή της, για το ποδόσφαιρο και τα ΜΜΕ. Με τους "Καθρέφτες" ο Εδουάρδο Γκαλεανο προσφέρει ένα έργο ιστορίας και πολιτικού στοχασμού επιδιώκοντας να φέρει στο φως την άλλη όψη του κόσμου, να αναδείξει τις πολλαπλές πτυχές του ιστορικού βιώματος του ανθρώπου τις οποίες αποκρύπτουν οι επίσημες, εξουσιαστικές αφηγήσεις του ιστορικού παρελθόντος.

"Το στυλ του Γκαλεάνο είναι σαφές και ευδιάκριτο. Μικρά κεφάλαια (βινιέτες) από μία παράγραφο, έως μιάμιση σελίδα το πολύ. Ιστορίες (πάνω από 500), που καλύπτουν την πορεία του ανθρώπινου είδους, εστιάζοντας σε κάποια συγκεκριμένα επεισόδια, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στον αποκαλούμενο 3ο κόσμο (Αφρική, Ασία, Λατινική Αμερική). Σχεδόν από την πρώτη σελίδα, προϊδεάζει τον αναγνώστη γι’αυτό που θα επακολουθήσει: « Χαρμόσυνη οδοιπορία. Ήταν ο Αδάμ και η Εύα μαύροι; Το ανθρώπινο ταξίδι πάνω στη γη άρχισε στην Αφρική. Από εκεί ξεκίνησαν να κατακτήσουν τον πλανήτη οι πρόγονοί μας. Διαφορετικοί δρόμοι δημιούργησαν διαφορετικούς προορισμούς, και ο ήλιος ανέλαβε να μοιράσει τα χρώματα. Τώρα οι γυναίκες και οι άντρες, το ουράνιο τόξο της γης, είμαστε περισσότερα χρώματα απ’ότι το ίδιο το ουράνιο τόξο. Όμως είμαστε όλοι Αφρικανοί μετανάστες. Ακόμα και οι πιο λευκοί απ’τους λευκούς κατάγονται από την Αφρική. Ίσως αρνούμαστε να θυμόμαστε την κοινή μας καταγωγή γιατί ο ρατσισμός προκαλεί αμνησία, ή γιατί δεν μπορούμε να πιστέψουμε πως εκείνα τα μακρινά χρόνια το βασίλειό μας ήταν ολόκληρος ο κόσμος, ένας απέραντος χάρτης δίχως σύνορα, και πως τα πόδια μας ήταν το μοναδικό απαιτούμενο διαβατήριο.» Οι θέσεις του Γκαλεάνο δεν κρύβονται. Ο λόγος ανήκει στους απόκληρους, στους παρίες, στους καταπιεσμένους. Τονίζει σκηνές βίας και φρίκης που η επίσημη ιστορία (η ιστορία «των νικητών») φροντίζει να καλύπτει επιμελώς. Το ύφος του βιβλίου ακολουθεί έναν ρυθμό «υπνωτιστικό» που σε παρασέρνει και σχεδόν σε αφασία βυθίζεσαι στις ιστορίες που παραθέτει ο συγγραφέας, σαν να διαβάζεις ένα συναρπαστικό και συνάμα άκρως ποιητικό μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας δεν ακολουθεί παρά μόνο μια σχετική χρονολογική σειρά, από τα πολιτικά και σχεδόν καταγγελτικά κεφάλαια,από ιστορίες για τους "σφαγείς" της Ιστορίας γνωστούς και λιγότερο γνωστούς, πηγαίνει στο προσφιλές του ποδόσφαιρο με ιστορίες για τον Μαραντόνα και έτσι απρόσμενα μπορεί ξαφνικά να «πετάξει» μια ιστορία για τον αινιγματικό Πεσόα ανατρέποντας την ροή του βιβλίου με τον δικό του μοναδικό τρόπο. «Τα πρόσωπα του Πεσόα Ήταν ένας, πολλοί, όλοι, κανένας. Ο μελαγχολικός γραφειοκράτης Φερνάντο Πεσόα, αιχμάλωτος του ρολογιού, που έγραφε στη μοναξιά του ερωτικά γράμματα που δεν έστελνε ποτέ, είχε ένα τρελλοκομείο μέσα του. Από τους ενοίκους του γνωρίζουμε τα ονόματά τους, τις ημερομηνίες, ακόμα και την ώρα γεννήσεώς τους, τα ωροσκόπια, το βάρος και το ύψος τους. Και τα έργα τους, γιατί όλοι ήταν ποιητές. Ο παγανιστής Αλμπέρτο Καέιρο, που χλεύαζε τη μεταφυσική και τις άλλες ακροβασίες των διανοουμένων, οι οποίοι συρρικνώνουν τη ζωή σε αφηρημένες έννοιες, περιέγραφε ηφαιστειακές εκρήξεις. Ο μοναρχικός Ρικάρντο Ρέις, ελληνιστής, παιδί της κλασσικής παιδείας, που είχε γεννηθεί πολλές φορές και είχε διαφορετικά ωροσκόπια, περιέγραφε κατασκευές. Ο Άλβαρο ντε Κάμπος, ο πρωτοποριακός μηχανικός από τη Γλασκώβη, που μελετούσε την ενέργεια και φοβόταν μήπως κουραστεί να ζει, περιέγραφε αισθήσεις. Ο λόγιος Μπερνάρντο Σοάρες, δάσκαλος της παραδοξολογίας, ποιητής σε πρόζα, που έλεγε ότι ήταν υποχρεωτικά βοηθός βιβλιοθηκάριου, περιέγραφε αντιφάσεις. Και ο Αντόνιο Μόρα, ψυχίατρος και ψυχοπαθής, έγκλειστος στο Κασκάις, περιέγραφε φαντασιώσεις και τρέλες. Και ο Πεσόα έγραφε. Όταν όλοι αυτοί κοιμόντουσαν.» Ο Γκαλεάνο επιτυγχάνει εκεί ακριβώς που οι περισσότεροι ακτιβιστές συγγραφείς την πατάνε μεγαλοπρεπώς. Το ύφος του παρά την μαχητικότητά του παραμένει ήρεμο και λυρικό. Δεν προσπαθεί να επιβάλλει την άποψή του στον αναγνώστη, απλά του θυμίζει σχολιάζοντας τα γεγονότα. Τονίζει εκεί που κάποιος άλλος ηθελημένα ή μη προσπερνάει. Με τον τρόπο του υπενθυμίζει στον αναγνώστη αλλά και στους συναδέλφους του ότι ο συγγραφέας πρέπει να ευαισθητοποιείται και να αφυπνίζει, να βρίσκει τρόπους έκφρασης που να αγγίζουν τον καθένα. Οι «ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ» είναι ένα βιβλίο για το οποίο λίγα πράγματα μπορείς να πεις ή να γράψεις – απλά να το διαβάσεις πρέπει και, να σκεφτείς… «Τείχη Το τείχος του Βερολίνου ήταν καθημερινή είδηση. Από το πρωί ως το βράδυ διαβάζαμε, βλέπαμε, ακούγαμε: το Τείχος της Ντροπής, το Τείχος του Αίσχους, το Σιδηρούν Παραπέτασμα… Τελικά εκείνο το τείχος, που έπρεπε να πέσει, έπεσε. Όμως ξεφύτρωσαν νέα τείχη, και συνεχίζουν να ξεφυτρώνουν παντού στον κόσμο. Παρότι μεγαλύτερα από του Βερολίνου, δεν μιλούν καθόλου γι’αυτά, ή μιλούν ελάχιστα. Δεν μιλάνε πολύ για το τείχος που οι Ηνωμένες Πολιτείες υψώνουν στα μεξικανικά σύνορα, ούτε για τα συρματοπλέγματα στη Θέουτα και τη Μελίγια. Δεν λένε σχεδόν τίποτα για το Τείχος στη Δυτική Όχθη, που διαιωνίζει την ισραηλινή κατοχή στην Παλαιστίνη, ενώ δεν λένε τίποτα, μα απολύτως τίποτα, για το Τείχος του Μαρόκου, με το οποίο το βασίλειο του Μαρόκου εξακολουθεί να ληστεύει την πατρίδα των Σαχαραουί, και που είναι εξήντα φορές μεγαλύτερο από το Τείχος του Βερολίνου. Γιατί άραγε υπάρχουν τείχη που κραυγάζουν, και τείχη απολύτως βουβά;»"


28 Δεκεμβρίου 2011

Η εκπαίδευση του βλέμματος. Με τον τρόπο του Ανρί Μισώ -Μπίλη Βέμη


H «εκπαίδευση του βλέμματος» έχει αναδειχτεί τις τελευταίες δεκαετίες σε έναν από τους κύριους στόχους όλων των μουσειοπαιδαγωγικών δραστηριοτήτων στα μουσεία, τις πινακοθήκες, τους αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και γενικότερα σε μέλημα όλων όσοι στις αίθουσες διδασκαλίας, από το νηπιαγωγείο ως την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ενδιαφέρονται για τη διδακτική της τέχνης και του πολιτισμού.
To βιβλίο του ποιητή και ζωγράφου Ανρί Μισώ (Henri Michaux), En rêvant à partir des peintures énigmatiques, αποτελεί ένα πετυχημένο παράδειγμα εκπαίδευσης του βλέμματος στην πρόσληψη των οπτικών μορφών. Πέρα από την αναμφισβήτητη λογοτεχνική του αξία, το βιβλίο προσφέρει μια υποδειγματική περιγραφή έργων τέχνης –λογοτεχνικό είδος γνωστό από την αρχαιότητα-, αλλά και μια πρόταση δημιουργικής πρόσληψης εικαστικών μορφών γενικότερα. Η προσεκτική του ανάγνωση αποκαλύπτει ότι για τη διαδικασία της επικοινωνίας με ένα έργο, και μάλιστα όχι μόνο εικαστικό, δεν είναι απαραίτητες οι προϋπάρχουσες γνώσεις και πληροφορίες που το αφορούν, το ίδιο ή τον δημιουργό του, ούτε η εξειδικευμένη ορολογία, αλλά η δεκτικότητα και ασκημένες αισθήσεις.

Η επινόηση και η υιοθέτηση της χρήσης των κεραμικών αγγείων -Κωνσταντίνα Παπακώστα

Το άρθρο πραγματεύεται το θέμα των απαρχών της επινόησης της κεραμικής και διερευνά τους παράγοντες και τις συνθήκες που οδήγησαν στην εμφάνισή της στις ανθρώπινες κοινότητες καθώς και τα αίτια της ευρύτατης υιοθέτησής της.
Οι παράγοντες αυτοί πρέπει να αναζητηθούν στη μαγικο-θρησκευτική διάσταση της ανθρώπινης δραστηριότητας: υποστηρίζεται ότι το πρώτο ψημένο κεραμικό δεν εξυπηρετούσε πρακτικές ανάγκες, τις οποίες ικανοποιούσαν άλλωστε ποικίλα άλλα υλικά, αλλά χρησιμοποιήθηκε εξαιτίας της ίδιας της φύσης του πηλού και της συμβολικής της σχέσης ανάμεσα στο αγγείο και τη χρήση του και στο ανθρώπινο σώμα, ενώ την ίδια στιγμή το συγκεκριμένο μπορούσε να πάρει λεπτοδουλεμένα σχήματα, κατάλληλα για τελετουργική χρήση. Οι λόγοι υιοθέτησης της κεραμικής αναφέρονται στη σχετική βιβλιογραφία και αφορούν τα πλεονεκτήματα, τόσο πρακτικά όσο και οικονομικά, που παρείχε το κεραμικό αγγείο.
Τέλος, η γεωργία και η μόνιμη εγκατοίκηση ευνόησαν την υιοθέτηση αυτού του νεωτερισμού.

Έλληνες λογοτέχνες που αυτοκτόνησαν -Πέτρος Χαρτοκόλλης

Το παρόν άρθρο είναι η τελευταία πράξη ενός θεατρικού έργου που βασίζεται στο βιβλίο του Π. Χαρτοκόλλη Ιδανικοί Αυτόχειρες και αφορά τους πέντε πιο σημαντικούς αυτόχειρες λογοτέχνες της νεοελληνικής γραμματείας, τον Κώστα Καρυωτάκη, τον Περικλή Γιαννόπουλου, τον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, τον Ιωάννη Συκουτρή και την Πηνελόπη Δέλτα. Είναι ουσιαστικά μια συζήτηση μεταξύ πέντε διάσημων ψυχαναλυτών μιας άλλης εποχής πάνω στο θέμα της αυτοκτονίας με βάση τις πληροφορίες που παρουσιάζονται στα προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου και δικές μου αντιλήψεις για το θέμα της αυτοκτονίας.

Το παιδί και η υγεία του στη βυζαντινή εποχή -Έφη Πουλάκου-Ρεμπελάκου


Οι αντιλήψεις για το παιδί και τη μέριμνά του στη Βυζαντινή κοινωνία είναι εκείνες που υπαγορεύουν τη στάση της ιατρικής στην αντιμετώπιση της υγείας του. Με εξαίρεση τα θέματα Αναπτυξιακής Παιδιατρικής, όπως η περιγεννητική φροντίδα των νεογνών, ο μητρικός θηλασμός, η υγιεινοδιαιτητική αγωγή, που αποτελούν αυτόνομη ενότητα στο σύνολο της Βυζαντινής Ιατρικής Γραμματείας, το νοσολογικό φάσμα της παιδικής ηλικίας είναι διασκορπισμένο στα αντίστοιχα κεφάλαια που αφορούν το γενικό πληθυσμό. Οι ιστορικές, φιλολογικές και αγιολογικές πηγές στηρίζουν με τις μαρτυρίες τους την υπόθεση της έλλειψης της ειδικότητας της Παιδιατρικής, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα το ρόλο της Εκκλησίας και της Πολιτείας και τη συμβολή τους στην επιβίωση, τη διατήρηση και την επανάκτηση της υγείας των παιδιών, με τα ευαγή ιδρύματα, τις θαυματουργικές θεραπείες και την προστατευτική νομοθεσία αντίστοιχα.
Παρουσιάζεται μία σύντομη καταγραφή της θέσης των ανηλίκων στη Βυζαντινή οικογένεια και τον περίγυρό της, που αντλώντας από ιατρικά, ιστορικά, θεολογικά και νομικά κείμενα περιλαμβάνει την ιατρική της βρεφικής περιόδου, την παθολογία του παιδικού οργανισμού, τα υγιεινά παραγγέλματα από τη γέννηση μέχρι την εφηβεία, τη δράση των ιαματικών αγίων καθώς και τους παράγοντες που επηρεάζουν την κοινωνική υγεία των παιδιών, όπως η βία, η καταπίεση, η σχολική και η σεξουαλική κακοποίηση. Οι αρχές των γονέων στην ανατροφή και διαμόρφωση των απογόνων τους καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την ιδεολογία κάθε χώρας και η μακραίωνη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το επιβεβαιώνει.

Γαμήλιες πρακτικές και η θέση της γυναίκας στο γάμο στο Βυζάντιο Μαρία Γκιρτζή


Για το γάμο στο Βυζάντιο και τη θέση της γυναίκας στην γονική οικεία αρχικά και τη συζυγική στη συνέχεια οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες, καθώς ιστορικές πηγές που να αναφέρονται άμεσα στον ιδιωτικό βίο των βυζαντινών δεν έχουν σωθεί. Εντούτοις η μελέτη ιστορικών και αγιολογικών κειμένων, νομοθετικών διατάξεων και ιδιωτικών εγγράφων, χρονογραφιών, μυθιστορημάτων, ποιημάτων, σατυρικών έργων κτλ. παρέχει έμμεση πληροφόρηση, η οποία όμως είναι αποσπασματική (καθώς υπάρχουν κενά για κάποιες χρονικές περιόδους και περιοχές) και μερικές φορές μονομερής (αφού για παράδειγμα εντοπίζεται πλήθος πληροφοριών για γυναίκες της ανώτερης τάξης και αυτοκράτειρες, των οποίων όμως οι συνθήκες διαβίωσης δεν αποτελούν κανόνα). Λαμβανομένων υπόψη των πρακτικών δυσχερειών γίνεται στη συνέχεια μια προσπάθεια ανασύνθεσης μιας κάπως γενικής εικόνας της θέσης της γυναίκας και των γαμήλιων πρακτικών στο Βυζάντιο.

Σύντομες παρατηρήσεις για τον έρωτα στη νεωτερικότητα -Γεράσιμος Βώκος


Με εκκίνηση μια σύντομη αναφορά στον Φρόιντ και μια εκτενέστερη στον Πλάτωνα, θα επιχειρήσω να θέσω τον έρωτα ως πρόβλημα στην προοπτική της διάκρισης και της ένωσης του σώματος με την ψυχή. Η μέθοδος αυτή θα οδηγήσει, στον 17ο αιώνα και στην εξέταση των αντιλήψεων του Καρτέσιου, κυρίως σε σχέση με τα πάθη της ψυχής . Ταυτοχρόνως, την ίδια εποχή, μια σειρά στοχαστών που ονομάζουμε μοραλιστές, ασχολήθηκαν με τις διάφορες μορφές που παίρνει ο έρωτας σε σχέση όχι τόσο με το σώμα όσο με το εγώ. Καίριο ως προς το σημείο αυτό είναι το έργο του Λαροσφουκό, στο οποίο μια στάση, έστω μικρή, είναι σχεδόν υποχρεωτική.
Στη συνέχεια, είναι απαραίτητο το πέρασμα από τον Καντ, στο πλαίσιο της ηθικής του οποίου ο έρωτας αποτελεί πρόβλημα που πρέπει, πάση θυσία, να αντιμετωπισθεί.

Έρωτας και (μετα)νεωτερικότητα: μια επανεξέταση των φροϊδικών θέσεων της Βασιλική-Πηγή Χριστοπούλου


Στο άρθρο αυτό επιχειρείται μία σύντομη επανεξέταση της φροϋδικής θεωρίας του πολιτισμού, όπως αυτή εντάσεται μέσα στη γενικότερη θεωρία των ενορμήσεων, και της εγκυρότητάς της μέσα στα πλαίσια της (μετα)νεωτερικότητας. Η συμβολή του Lacan, όπως και οι ενδιαφέρουσες προεκτάσεις του Θάνου Λίποβατς, δίνουν μια ευκαιρία σύζευξης του φιλοσοφικού, ψυχαναλυτικού και θεολογικού λόγου ως προς τον έρωτα, αλλά και την γενικότερη ανάλυση των διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων της εποχής μας.

Γυναίκα, δουλεία και ελευθερία στην ελληνική αρχαιότητα Κώστας Μαντάς


Μολονότι ορισμένοι ιστορικοί έχουν υποστηρίξει τη θέση ότι οι αρχαίες Ελληνίδες ήταν το ίδιο καταπιεσμένες με τους δούλους, η κριτική εξέταση των πηγών αφήνει τα πορίσματά τους έωλα.
Οι γυναίκες ιδιοκτήτριες δούλων δεν φαίνεται να διέφεραν σημαντικά από τους άρρενες ομολόγους τους ως προς το βαθμό της εκμετάλλευσης των δούλων, τουλάχιστον ως την ελληνιστική εποχή, ίσως γιατί ως τότε οι περισσότερες γυναίκες είχαν περιορισμένα οικονομικά δικαιώματα, π.χ. καμία Αθηναία δεν συμμετείχε στην εκμετάλλευση των ορυχείων του Λαυρίου. Συνήθως, οι παλιοί παιδαγωγοί και οι τροφοί τύγχαναν στοργικής μεταχείρισης αλλά αυτό δεν ήταν αποκλειστικότητα των γυναικών. Οι γυναίκες επεδείκνυαν σκληρή συμπεριφορά σε ειδικές περιπτώσεις (αντιζηλία με παλλακίδες, θάνατος παιδιού λόγω απροσεξίας της τροφού) ή όταν ήταν άτομα σαδιστικής, ψυχοπαθολογικής, προσωπικότητας.

Οι σχέσεις των δύο φύλων στο πλαίσιο της οργάνωσης του οίκου Βάλια Ξενίδου-Schild



Οι συνθήκες ζωής του γυναικείου πληθυσμού μέσα στον οίκο κατά την αρχαιότητα στην Ελλάδα είναι λίγο πολύ γνωστές. Στο άρθρο αυτό θα μας απασχολήσουν ορισμένες δομές σκέψης θρησκευτικής προέλευσης και η σύγκρισή τους με τις κοινωνικές αντιλήψεις των ιστορικών χρόνων στην Ελλάδα, ώστε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα για το πώς επέδρασαν οι δομές αυτές και πώς αποτυπώθηκαν στη διαμόρφωση των τρόπων συμπεριφοράς των δύο φύλων και των κοινωνικών τους ρόλων. Απαραίτητες γι’ αυτόν το σκοπό ήταν οι αναφορές των γραπτών πηγών σε δεδομένα που σχετίζονταν με τα γαμήλια έθιμα, τις συγγενικές σειρές και το κληρονομικό δίκαιο του οίκου, καθώς και τη θέση και τους τομείς δραστηριοτήτων του άνδρα και της γυναίκας εντός και εκτός του οίκου.

Γυναίκες που διακρίθηκαν στις φυσικές επιστήμες στην αρχαία Ελλάδα -Ανναμπέλλα Παλλαδά

«Υπατία», του Charles William Mitchell, 1885. Laing Art Gallery, Newcastle upon Tyne. Το έργο είναι εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα του Charles Kingsley Hypatia or New Foes with an Old Face. Είναι από τις λίγες απεικονίσεις της Υπατίας που υπάρχουν.


Οι αρχές και οι νόμοι της Φυσικής διέπουν τη δημιουργία και την εξέλιξη του «σύμπαντος κόσμου», τη διάπλαση, τη διαμόρφωση και την εξέλιξη όλων των έμβιων και άβιων στοιχείων σε αυτό. Με τη μελέτη του «σύμπαντος κόσμου», ο Φυσικός ανακαλύπτει και θαυμάζει το μεγαλείο του «θείου» και της «αλήθειας», ενώ οδηγείται αυθόρμητα στην απόκτηση σχετικής αντίληψης και μεγέθους του «μέτρου». Οι αρχαίοι Έλληνες θεμελίωσαν την επιστημονική σκέψη, αντικαθιστώντας τις αντιλήψεις περί υπερφυσικών δυνάμεων με φυσικούς νόμους και αποδίδοντας φυσικά αίτια στα φυσικά φαινόμενα.
Στον ελλαδικό χώρο της αρχαιότητας, όπου η θεότητα της σοφίας, της γνώσης, των επιστημών και των τεχνών, Αθηνά Παλλάδα, ήταν θηλυκού γένους, υπήρχαν γυναίκες των φυσικών επιστημών, ιδιαίτερα γνωστές και σεβαστές για το έργο τους. Από τα βιογραφικά τους στοιχεία αναδεικνύονται σημαντικά και χαρακτηριστικά κοινά σημεία τους.
Σε όλη τη διάρκεια της εξέλιξης της Φυσικής έχουν υπάρξει και συμβάλει διάσημες και μη γυναίκες Φυσικοί. Παγκόσμιες και διαχρονικές σταθερές στην εξέλιξη αυτή, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, αποτελούν: τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους, το μικρό ποσοστό τους και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.

Αναλύσεις οργανικών καταλοίπων σε κεραμική. Παραδείγματα εφαρμογών σε αρχαιολογικά ευρήματα Μαρία Ρούμπου, Νίκος Καλογερόπουλος

Ο όρος οργανικά υπολείμματα έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στην αρχαιολογία, για να περιγράψει μια μεγάλη ποικιλία οργανικών καταλοίπων που έχουν κατά καιρούς αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών, είτε ως καθεαυτά ευρήματα είτε σε συνάρτηση με διάφορα αντικείμενα. Ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες οργανικών καταλοίπων τα λιπίδια έχει αποδειχθεί ότι «επιβιώνουν» για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην εσωτερική επιφάνεια αγγείων, σε οστά και δόντια ζώων και ανθρώπων, καθώς επίσης και στο έδαφος. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αναγκαία η χρήση αναλυτικών χημικών τεχνικών για τη διερεύνηση και ταυτοποίηση οργανικών καταλοίπων. Η ανάλυση οργανικών καταλοίπων μπορεί να συνεισφέρει στον ευρύτερο αρχαιολογικό προβληματισμό, προσφέροντας πληροφορίες και ενδείξεις σχετικά με τη χρήση των αγγείων, τις παλαιοδιατροφικές συνήθειες, την προετοιμασία και την κατανάλωση τροφής, το εμπόριο προϊόντων και τις τεχνικές στεγανοποίησης των αγγείων που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα.

Οι αρχαιοελληνικές ρίζες της ψυχοπαθολογίας -Θανάσης Καράβατος


Στην ιατρο-φιλολοσοφική παράδοση της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας αναπτύχθηκε το φυλογενετικό σπέρμα της ψυχικής νόσου. Επρόκειτο για έναν προβληματισμό –σήμερα θα τον λέγαμε ψυχοπαθολογικό– εντός του οποίου, με την επικράτηση του δυϊσμού, θα αναδυθεί η έννοια νόσος της ψυχής, νόσος «σωματική» με επιπτώσεις στην ψυχή ή/και «ψυχική» με επιπτώσεις στο σώμα. Αναπόδραστα, αυτή η πολυσύνθετη διαδικασία προαπαιτούσε μια διττή συνειδητοποίηση: ιατρική (αφού επρόκειτο για νόσο) και φιλοσοφική (αφού ο προβληματισμός αφορούσε την ψυχή). Έτσι, αν και οι λέξεις νόσος, υγεία, ιατρός έχουν πανάρχαιες ρίζες, μόλις κατά την ελληνική κλασική αρχαιότητα αρχίζει να συγκροτείται η ιατρική έννοια της «νόσου του σώματος» και, με αναλογική μεταφορά, να αναδύεται η έννοια της νόσου της ψυχής, που με το διττό περιεχόμενό της θα πάρει, κατά την ελληνιστική εποχή, μια σαφέστερη διατύπωση, για να ολοκληρωθεί μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ. (με τον Γαληνό και τον Κικέρωνα), ως ψυχική νόσος. Στην πορεία αυτή θέση έχουν τα ιπποκρατικά κείμενα, καθώς επίσης ο αριστοτελισμός και οι πλατωνικοί διάλογοι, ιδιαίτερα ο Φαίδρος και ο Τίμαιος.


Γυναίκα και πολιτική στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη- Κώστας Μαντάς


Στο παρόν άρθρο επιχειρείται μια σύντομη αλλά περιεκτική αναδρομή στην εξέλιξη του πολιτικού ρόλου των γυναικών της ελίτ στην αρχαία ελληνική ιστορία, από την ομηρική ως εποχή ως την ύστερη αρχαιότητα. Ο πυρήνας του άρθρου προέρχεται από υλικό που συνέλεξε ο συγγραφέας κατά την εκπόνηση της διδακτορικής του διατριβής με θέμα την αλλαγή του ρόλου των γυναικών στα αστικά κέντρα της ρωμαϊκής Ελλάδας, κάποιες όμως πλευρές, ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν την ομηρική, κλασική και ελληνιστική περίοδο, στηρίχθηκαν σε μεταγενέστερες μελέτες. Εκτός από τις βασίλισσες και τις αρχόντισσες του ελληνικού χώρου, κρίθηκε σκόπιμο να γίνει αναφορά και στις γυναίκες που άσκησαν εξουσία στα όρια της Περσικής Αυτοκρατορίας αλλά και στα γειτονικά προς τον ελληνικό χώρο «βαρβαρικά» βασίλεια, καθώς και στο δυτικό (λατινόφωνο) τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χάριν συγκρίσεως.

ΚΑΤΕΒΑΣΜΑ ΑΡΘΡΟΥ

Περί Αλυπίας (Συστάσεις για την αποφυγή της θλίψης). Η φιλοσοφική πραγματεία του Γαληνού και η πρόσφατη ανακάλυψή της στον Κώδικα Βλατάδων 14. Σπύρος Ρέτσας MD FRCP


O Ralph Jackson, Έφορος των Ρωμαιο-Βρετανικών Συλλογών του Βρετανικού Μουσείου, έδωσε στις 11 Μαΐου 2009 διάλεξη με τίτλο «Urban healers in the Roman Empire» στην Ιατρική Εταιρεία του Λονδίνου. Η συναρπαστική του ομιλία για τους ιατρούς της ελληνορωμαϊκής περιόδου είχε καθηλώσει το ακροατήριο όταν αναπάντεχα αναφέρθηκε, προς το τέλος της διάλεξής του, σε ένα μοναστήρι της Θεσσαλονίκης. Μια πραγματεία του Γαληνού με τίτλο «Περί Αλυπίας», η οποία επί αιώνες θεωρούνταν απωλεσθείσα, είπε ο Jackson, ανακαλύφθηκε πρόσφατα από γάλλους ερευνητές σε ένα χειρόγραφο του 15ου αιώνα της Μονής Βλατάδων. Στην πραγματεία υπήρχαν, μεταξύ άλλων, αναφορές −σπάνιες για τη γαληνική βιβλιογραφία– στον τρόπο κατασκευής χειρουργικών εργαλείων.

Μία εβδομάδα πριν από τη διάλεξη του Jackson, είχα παραλάβει από την Αθήνα μια πρόσφατη έκδοση των έργων του Γαληνού από τον εκδοτικό οίκο «Μίλητος». Ο τόμος αυτός είναι ομοιοτυπικό αντίγραφο της έκδοσης του 1525 των τυπογραφείων Aldus της Βενετίας, αφιερωμένης από τον Ανδρέα Ασουλάνο στον Πάπα Clemens VII. Το «Περί Αλυπίας» δεν υπάρχει στον τόμο αυτό, αλλά ούτε και στην κλασική έκδοση των Απάντων του Γαληνού που συντάχθηκε από τον Kühn στη Λειψία τον 19ο αιώνα.

Το 2004, o Antoine Pietrobelli, ερευνητής στο εργαστήριο Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, απροσδόκητα και εντελώς τυχαία ήρθε για πρώτη φορά αντιμέτωπος με το χειρόγραφο 14 της Μονής Βλατάδων και την πραγματεία του Γαληνού «Περί Αλυπίας», ενώ εργαζόταν για τη διδακτορική του διατριβή με επιβλέπουσα καθηγήτρια τη Véronique Boudon-Millot στο Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών που στεγάζεται στη Μονή Βλατάδων.

Ο Pietrobelli βρήκε έναν κατάλογο των χειρογράφων που ανήκουν στο μοναστήρι ο οποίος είχε συνταχθεί από τον μοναχό Σωφρόνιο Ευστρατιάδη και είχε δημοσιευθεί το 1918 − έξι έτη μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον οθωμανικό ζυγό. Στον κατάλογο απαριθμούνται 93 χειρόγραφα του 9ου-19ου αιώνα, εκ των οποίων ένα, με αύξοντα αριθμό 14, αναφέρεται σε συλλογή έργων του Γαληνού με τον τίτλο «Περί Αιρέσεων» (αιρέσεις στη γαληνική ορολογία είναι ό,τι θα χαρακτηρίζαμε σήμερα ως επιστημονικές τάσεις ή ιατρικές σχολές). Σύμφωνα με τον κατάλογο του Ευστρατιάδη, το χειρόγραφο αποτελείται από 276 φύλλα και περιλαμβάνει 23 πραγματείες εκ των οποίων η πρώτη, «Περί Αιρέσεων», τιτλοφόρησε τον Κώδικα. [σημείωση 1] Ο Pietrobelli, έχοντας ήδη μελετήσει τη γαληνική βιβλιογραφία, δεν άργησε να αντιληφθεί ότι επρόκειτο για ένα χειρόγραφο που επί πέντε αιώνες είχε αγνοηθεί ή ξεχασθεί από τους ιστοριογράφους.

Η επαναφορά του Κώδικα 14 στην επικαιρότητα, η ανέλπιστη ανακάλυψη στα περιεχόμενά του της πραγματείας του Γαληνού «Περί Αλυπίας», οι λόγοι της αφάνειας του χειρογράφου επί 500 χρόνια και η πρώτη μελέτη του κειμένου σχολιάζονται λεπτομερώς στις δημοσιεύσεις των Pietrobelli και Boudon Millot. [σημείωση 2]

Ο Γαληνός γεννήθηκε το 129 μ.Χ. στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας. Άσκησε Ιατρική έξι αιώνες μετά τον Ιπποκράτη, του οποίου έγινε σχολιαστής και στο έργο του οποίου αναφέρεται επανειλημμένα με απεριόριστο θαυμασμό. Σπούδασε στα μεγάλα ιατρικά κέντρα της εποχής του, τη Σμύρνη, την Κόρινθο και την Αλεξάνδρεια.

Η φήμη του εδραιώθηκε κατά την επιστροφή του στη γενέτειρά του το 157 μ.Χ., όπου θήτευσε ως χειρουργός των μονομάχων της Περγάμου, ωστόσο στο απόγειο της σταδιοδρομίας του έφτασε όταν διορίσθηκε στη Ρώμη Ιατρός της Αυτοκρατορικής Αυλής του φιλέλληνα Μάρκου Αυρηλίου.

Ο Γαληνός είναι ο πιο πληθωρικός ιατρικός συγγραφέας της ελληνικής αρχαιότητας με περίπου πεντακόσιες πραγματείες που αποδίδονται στο όνομά του. Από αυτές σώζονται σήμερα λιγότερες από τις μισές, εκατό στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο −έγραφε αποκλειστικά στην ελληνική− και οι υπόλοιπες σε μεταγενέστερες αραβικές ή λατινικές μεταφράσεις. Το πάθος του και η απεριόριστη προσήλωσή του στην ελληνική του παιδεία και γλώσσα διαφαίνονται από την αποστροφή του στην παρείσφρηση στην ιατρική ορολογία ξένων, «βαρβαρικών», όπως συχνά τις αποκαλούσε, λέξεων.

Η πραγματεία «Περί Αλυπίας» (Διαλογισμοί και συστάσεις για την αποφυγή της θλίψης) είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα έργων του που εξακολουθούν να ανασύρονται από τη λήθη σε διάφορα μέρη του κόσμου. Σημειώνεται ότι ο Γαληνός επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη στο δεύτερο ταξίδι του στη Ρώμη, αλλά η πρόσφατη ανακάλυψη του χειρογράφου 14 δεν έχει καμία σχέση με την επίσκεψη αυτή.

Η Μονή Βλατάδων ή Βλαταίων βρίσκεται στην παλιά πόλη της Θεσσαλονίκης μέσα στα βυζαντινά τείχη, απέναντι από τον Πύργο των Παλαιολόγων και δεσπόζει σε υψόμετρο 130 μέτρων πάνω από τον Θερμαϊκό. Ιδρύθηκε την περίοδο μεταξύ 1351 και 1371 από τους θεσσαλονικείς μοναχούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλατή, οι οποίοι πιθανόν να κατάγονταν από την Κρήτη.

Ηγούμενος της Μονής Βλατάδων είναι ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Παντελεήμων Ροδόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογίας και τέως Πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με την έγκριση του οποίου εξασφάλισα την πρόσβασή μου στον Κώδικα 14. Η αποκατάσταση του χειρογράφου αυτού έγινε από τον Ιερομόναχο Ματθαίο της Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους και φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης.

Για ανεξήγητους λόγους η «Περί Αλυπίας» διατριβή δεν αναφέρεται στον Κατάλογο του Ευστρατιάδη.

Μετά την προκαταρκτική αναζήτησή μου στο μικροφίλμ του χειρογράφου, που έγινε με τη βοήθεια της Κατερίνας Κατσαρού (Βυζαντινολόγου και Επιστημονικής Συνεργάτριας του Ιδρύματος), ακολούθησε η εξέταση του ίδιου του Κώδικα 14 στο εργαστήριο αποκατάστασης χειρογράφων του Μουσείου. Η πολύτιμη βοήθεια του εξυπηρετικού προσωπικού του εργαστηρίου κατέστησε τελικά δυνατή την εντόπιση του προβληματικού κειμένου της διατριβής.

Το κείμενο «Περί Αλυπίας» είναι μία από τις φιλοσοφικές πραγματείες του Γαληνού και εκτιμάται ότι γράφτηκε το 193 μ.Χ., το έτος δηλαδή μετά τη μεγάλη πυρκαγιά που σάρωσε τη Ρώμη και κατέστρεψε το Τέμενος της Ειρήνης. Έχει τη μορφή επιστολής που απευθύνεται σε ένα συνάδελφό του στην Πέργαμο, ο οποίος θα πρέπει να ήταν συμφοιτητής του Γαληνού στα χρόνια των ιατρικών τους σπουδών.

Το κείμενο της διατριβής αρχίζει ως εξής: «Έλαβα την επιστολή σου με την οποία με παρακάλεσες να σου εξηγήσω ποια παιδεία, ή αξίες, ή πεποιθήσεις με προετοίμασαν ώστε να μην κυριεύομαι ποτέ από κατάθλιψη». «Ένας σώφρων άνθρωπος», γράφει σε άλλο σημείο ο Γαληνός, «οφείλει να είναι πάντα προετοιμασμένος για οποιαδήποτε συμφορά ενσκήψει στο μέλλον». Η παρατήρηση αυτή προηγείται μιας αναφοράς στο κείμενο για τα δύσκολα χρόνια της βίαιης ηγεμονίας του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κόμμοδου, μια βάναυση περίοδο κατά την οποία ο Γαληνός, όπως αφήνει να εννοηθεί, αισθανόταν ανασφαλής και προετοιμασμένος για το χειρότερο. Αφηγείται τις μεγάλες υλικές απώλειες που υπέστη, όταν τα βιβλία του, τα φάρμακά του και τα ιατρικά του εργαλεία, αποτεφρώθηκαν κατά τη μεγάλη πυρκαγιά του 192 μ.Χ. Όλα αυτά −γράφει στο συνάδελφό του− τα υπέμεινε στωικά και χωρίς κατάθλιψη. Ο Γαληνός εξηγεί πώς μετά την καταστροφή των ιατρικών του εργαλείων εκπόνησε ο ίδιος πρότυπα σε κερί για να καθοδηγήσει τους χαλκουργούς στην ανακατασκευή τους.

Αυτή η τελευταία αναφορά κέντρισε το ενδιαφέρον του Ralph Jackson, ο οποίος είναι διεθνώς γνωστός για την εξειδίκευσή του στη μελέτη των χειρουργικών εργαλείων της ελληνορωμαϊκής περιόδου.

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει απόδοση του κειμένου «Περί Αλυπίας» στη νεοελληνική γλώσσα ούτε πλήρης μετάφρασή του σε άλλες γλώσσες πλην της γαλλικής. Ελπίζουμε ότι τα κενά αυτά θα καλυφθούν σύντομα. Μέχρι τότε, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να παρακολουθήσουν ένα διεθνές συνέδριο για τον Γαληνό και τον Κώδικα Βλατάδων 14, το οποίο συγκαλεί η Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Μεγάλης Βρετανίας σε συνεργασία με άλλους φορείς στην Ελλάδα και υπό την αιγίδα της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το συνέδριο έχει προγραμματιστεί για την Παρασκευή 14 Μαΐου 2010, με τη συμμετοχή μεταξύ άλλων των Pietrobelli, Boudon-Millot και Ralph Jackson και θα φιλοξενηθεί στο Συνεδριακό Κέντρο της Μονής Βλατάδων με την ευγενή παραχώρηση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Παντελεήμονος.

Η Θεσσαλονίκη ετοιμάζεται να υποδεχθεί και να τιμήσει τον Γαληνό 18 αιώνες μετά την πρώτη του επίσκεψη στην πόλη.

Dr S. Retsas MD FRCP
e-mail: sretsas@msn.com

Σημειώσεις:

* Ο Σπύρος Ρέτσας είναι Παθολόγος-Ογκολόγος και ζει στο Λονδίνο. Είναι εκ των ιδρυτών και τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Μεγάλης Βρετανίας.

[1] Σ. Ευστρατιάδης, Κατάλογος των εν τη μονή Βλαταίων αποκειμένων κωδίκων, Θεσσαλονίκη 1918, σ. 37: Γαληνού «Περί Αιρέσεων».

[2] V. Boudon-Millot / A. Pietrobelli, «De l’arabe au grec: un nouveau texte de Galien (le manuscrit Vlatadon 14)», CRAI 2005, fasc. II (avril-juin), σ. 497-534. V. Boudon-Millot, «Un traité perdu de Galien miraculeusement retrouvé, le Sur l'inutilité de se chagriner: texte grec et traduction française», στο V. Boudon-Millot / A. Guardasole / C. Magdelaine (επιμ.), La science médicale antique: nouveaux regards. Études en l'honneur de J. Jouanna, Beauchesne, Παρίσι 2008, σ. 67-118. /www.arxaiologia.gr


back to top