6 Φεβρουαρίου 2012
Διδακτικό παράδειγμα και διαθεματικό σχέδιο εργασίας (project) στην Ομήρου Ιλιάδα
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΣΤΗΝ ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ, ραψ. Σ στίχοι 478-616, Ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα. Περιγραφή της ασπίδας.
Α. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
1. Σύμφωνα με τα νέα Διαθεματικά Ενιαία Πλαίσια Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ, ΦΕΚ 303/13-3-03) το μάθημα Ομήρου Ιλιάδα διαφοροποιείται από τα ΕΠΠΣ, ΑΠΣ ως προς την τάξη που θα διδάσκεται, τις διατιθέμενες ώρες και τις διδακτικές ενέργειες. Η Ομήρου Ιλιάδα μετακινήθηκε στη Β΄ τάξη του γυμνασίου, α΄ εξάμηνο, για ±30 ώρες αντί για 20 ώρες β΄ εξάμηνο στην Α΄ γυμνασίου. Η αλλαγή αυτή υπαγορεύτηκε από τις εκθέσεις των Σχολικών Συμβούλων, τα τηλεφωνήματα φιλολόγων, τα παράπονά τους σε σεμινάρια, αλλά και από την αυξημένη δυσκολία που παρουσιάζει η Ομήρου Ιλιάδα για μαθητές της Α΄ γυμνασίου, καθώς είναι πιο πολύπλοκη από την Οδύσσεια και τις Ηροδότου Ιστορίες που θα διδάσκονται στη θέση της Ιλιάδας σύμφωνα με τα ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ. Έτσι η αλλαγή υπαγορεύτηκε από την πράξη και από παιδαγωγικούς λόγους. Με την αναμόρφωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων- πέρα από τη φιλοσοφία, το σκοπό, τους στόχους, τη διδακτική μεθοδολογία και την αξιολόγηση- δίνεται έμφαση στη διαθεματικότητα[1] και διεπιστημονικότητα[2] που διαπερνά όλα τα μαθήματα ως διαδικασία μάθησης μέσα από διάφορες έννοιες ή θέματα από την οπτική κάθε επιστήμης. Έτσι αποκαλύπτεται η σημασιολογική ευρύτητα σε κυριολεξία και μεταφορά, ανάλογα με την επιστήμη και τη χρήση τους, εννοιών, όπως: «χώρος, χρόνος», «άτομο-σύνολο», «πολιτισμός», «μεταβολή», «αλληλεπίδραση», «σύστημα» κ.ά. Για παράδειγμα η έννοια «πολιτισμός» στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες είναι σύμφυτη με τις επιστημονικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις, ενώ στα φιλολογικά μαθήματα έχει σχέση και με τις αξίες (φιλία, φιλοξενία, τιμή του ήρωα, δίκαιο, η μητρική αγάπη κ.ά.). Η έννοια «άτομο-σύνολο» μπορεί να διερευνηθεί σε σχέση με το ρόλο του Οδυσσέα στην Τροία, το ρόλο της βουλής του Δία και της μήνιδος του Αχιλλέα στην Ιλιάδα, τη δράση της μάνας Θέτιδας σε σχέση με τον Αχιλλέα και τους Αχαιούς και Τρώες κ.ά. Οι έννοιες «χώρος-χρόνος» άλλη διάσταση έχουν στην ομηρική γεωγραφία σε επίπεδο θεών και ανθρώπων (χώρος και χρόνος στην αφήγηση του ιλιαδικού έπους) και άλλη στην Αστροφυσική ή σε άλλες επιστήμες. Επιπλέον, με τα αναμορφωμένα ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ[3] επιδιώκεται να ασκηθεί ο/η μαθητής/τρια να κάμει τη δική του συνολική ανάγνωση, «ολιστική ανάγνωση», στα αρχαιοελληνικά κείμενα. Εννοείται ότι εστιάζεται η προσοχή μας στα ίδια τα κείμενα και στον κόσμο τους και μετά ως μετακειμενική δραστηριότητα γίνονται μικρά ή μεγάλα σχέδια εργασίας/ project με τα οποία διερευνώνται και άλλες παράμετροι σε σχέση με διάφορες επιστήμες και την καθημερινή ζωή. Προέχει, ο κόσμος των κειμένων, όπου ο Όμηρος διαπλέκει τα πυρηνικά στοιχεία της ποιητικής του αφήγησης με πολλά άλλα στοιχεία π.χ. οργάνωση της τότε κοινωνίας, υλικός πολιτισμός, ήθη, έθιμα και αξίες (νόστος, ύβρις, τιμή του ήρωα, φιλία, φιλοξενία, εικαστικές αντιλήψεις της εποχής, αγάπη για τη ζωή και πόνος του θανάτου, σεβασμός στο νεκρό, η συζυγική αγάπη κ.ά.). Είναι ολοφάνερο ότι στα Ομηρικά έπη εγγράφεται το παρελθόν του ανθρώπου, στοιχείο μνήμης και πολιτισμού. Η μελέτη των αρχαίων ελληνικών κειμένων από το πρωτότυπο ή από τη μετάφραση εφοδιάζει τον αναγνώστη με αξίες και πολιτισμό, τον βοηθάει να συγκροτήσει τη σκέψη του και να βλέπει κριτικά και νηφάλια την εποχή του.
2. Η διδακτική μεθοδολογία του μαθήματος καταγράφεται στα ΔΕΠΠΣ, ΑΠΣ, όπου πέρα από την ερμηνευτική κειμενοκεντρική μέθοδο δίνεται έμφαση στις διδακτικές τεχνικές με τις οποίες επιδιώκεται η συμμετοχή του μαθητή, η συνέρευνα και η εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, κυρίως με τη μέθοδο σχεδίων εργασίας/project όπου τον πρώτο ρόλο τον έχουν οι μαθητές, οι οποίοι μαθαίνουν πώς να εργάζονται και να επιλέγουν την έγκυρη πληροφόρηση και κυρίως πώς να κάνουν τη δική τους ολιστική ανάγνωση αξιοποιώντας δεξιότητες από όλα τα μαθήματα και αφυπνίζοντας κρυμμένες «εν δυνάμει» ικανότητες. Τα Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση δεν αντιμετωπίζονται ως αρχαιογλωσσία, αλλά ως αρχαιογνωσία και ως ένα νέο λογοτεχνικό κείμενο, το οποίο μελετάται με ποικίλες παιδοκεντρικές διδακτικές μεθόδους και τεχνικές[4], οι οποίες μπορούν να εναλλάσσονται για να κινητοποιούν το ενδιαφέρον του μαθητή και να δημιουργούν νέα ερείσματα μάθησης. Οι ομαδοσυνεργατικές τεχνικές αρέσουν ιδιαίτερα στα παιδιά αυτής της ηλικίας, τα οποία μαθαίνουν να συνεργάζονται[5], να εργάζονται δημιουργικά, να συγκροτούν την άποψή τους σε αλληλόδραση με την ομάδα. Η μέθοδος των σχεδίων εργασίας/ project[6] δίνει ελευθερία δράσης σε όλους τους μαθητές/ τριες, που γίνονται μικροερευνητές και αναζητούν την αλήθεια του κειμένου αξιοποιώντας τη δική τους πρόσληψη και επιχειρώντας ολόπλευρη ανάγνωση στα θέματα ή τις διαθεματικές έννοιες. Αξίζει να επισημανθεί ότι με αφορμή την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα -κειμενοκεντρική ερμηνεία- σχολιάζονται έννοιες, όπως: ειρήνη - πόλεμος, μητρική αγάπη, υλικός και πνευματικός πολιτισμός της Ιλιάδας και αξίες όπως: φιλία, οικογενειακές σχέσεις -γάμος, θέση της γυναίκας και του άμαχου πληθυσμού-, ασχολίες των ανθρώπων εκείνης της εποχής, σχέση με τη φύση και το θείον, εικαστικές αξίες κ.ά. Βέβαια, όποια παιδαγωγική τεχνική και να επιλέξει ο/η καθηγητής/τρια εκείνο που προέχει και έχει βαρύνουσα σημασία είναι η στάση του εκπαιδευτικού, η παιδαγωγική ατμόσφαιρα που θα δημιουργήσει κατά τη διδασκαλία και η προετοιμασία που έχει προηγηθεί για το μάθημα. Το πλάνο μαθήματος που θα ετοιμάσει με τους στόχους, τα κύρια σημεία σχολιασμού, τις ερωτήσεις, τη σύνδεση με τα προηγούμενα και τα επόμενα είναι μια σημαντική παράμετρος για την επιτυχία της διδακτικής πράξης, αλλά και για να μπορεί ο/η μαθητής/τρια να παρακολουθήσει και να συμμετέχει στο μάθημα. Το πλάνο μαθήματος θα τον βοηθήσει να αξιοποιήσει στο συγκεκριμένο διδακτικό χρόνο τα βασικά στοιχεία του κειμένου συνδυάζοντας το πώς με το τι (φράσεις-κλειδιά, τεχνικές του λόγου, αξίες, ήθη και έθιμα, ηθογραφήσεις), να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και να τους αφήσει χρόνο να εκφραστούν -ό,τι μπορούν να πουν οι μαθητές/τριες δεν το λέει ο εκπαιδευτικός- ώστε να γίνουν σταδιακά δημιουργικοί αναγνώστες, συνταξιδιώτες, που επικοινωνούν με το ιλιαδικό κείμενο και τον ομηρικό κόσμο. Η σύνοψη των κύριων σημείων, η αξιοποίηση των παράλληλων κειμένων και οι διαθεματικές δραστηριότητες θα προεκτείνουν την αναγνωστική εμπειρία των μαθητών/τριών σε δημιουργική γραφή και ίσως σε φιλαναγνωσία δια βίου. Η προετοιμασία συμβάλλει ως πυξίδα για να μην «ξεστρατίσει» το μάθημα, δε σημαίνει, όμως, ότι το πλάνο θα είναι άκαμπτο.
3. Το νέο διδακτικό πακέτο αποτελείται από το ευσύνοπτο βιβλίο του μαθητή 160 σελίδων, το βιβλίο του καθηγητή 150 σελίδων και αναμένεται και το τετράδιο εργασιών (50 σελίδων), στο οποίο θα δίνονται κάποιες ραψωδίες ή αποσπάσματα, στα οποία στηριζόμενοι οι μαθητές πέρα από τις ερωτήσεις κατανόησης θα εκπονούν συνθετικές διαθεματικές εργασίες με τη μέθοδο σχεδίων εργασίας/ project ή άλλες εργασίες. Το βιβλίο του μαθητή -πέρα από τους προοργανωτές, τις ενότητες και τους πλαγιότιτλους- εμπεριέχει παράλληλα κείμενα, φράσεις από το πρωτότυπο, εικονιστικό υλικό, που αξιοποιείται κατά την ερμηνεία του μαθήματος, και ποικίλης ύλης εργασίες με έμφαση στις διαθεματικές. Στο βιβλίο του καθηγητή πέρα από τις διδακτικές οδηγίες και το συμπληρωματικό υλικό -μελέτες, βιβλιογραφία, συμπληρωματικά σχόλια- εμπεριέχεται διδακτικό και αξιολογικό παράδειγμα και σχέδια εργασίας. Αξίζει να προστεθεί ότι για τη συγγραφή των βιβλίων υπήρχαν συγκεκριμένα κριτήρια, αλλά όποιες αδυναμίες εντοπιστούν κατά το πρώτο έτος εφαρμογής των νέων βιβλίων θα καταγραφούν και θα αξιολογηθούν, καθώς προβλέπεται να γίνει σε επιλεγμένα σχολεία της χώρας εξωτερική αξιολόγηση, ώστε να ακολουθήσουν βελτιωτικές παρεμβάσεις. Επίσης, για πρώτη φορά έγινε εσωτερική αξιολόγηση σε κάθε διδακτικό πακέτο ως προς τα τρίτα της ύλης (1/3, 2/3, 3/3) και ως προς το σύνολο από τριμελή επιτροπή αξιολόγησης και από τους υπεύθυνους υποέργου και μαθήματος.
Β. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
Προαπαιτούμενες ενέργειες για τον/την καθηγητή/ τρια. Ο καθηγητής/ τρια από το σπίτι ετοιμάζουν το πλάνο μαθήματος που συμβάλλει τόσο στο δικό τους αναστοχασμό και την επαγγελματική τους βελτίωση, όσο και ως αρχείο προσωπικό για αξιολόγηση των βιβλίων (τι και πού εντοπίζονται δυσκολίες). Ενδεικτική βοήθεια ο πρωτοδιόριστος και όποιος άλλος επιθυμεί μπορεί να βρει τόσο στο βιβλίο του καθηγητή όσο και στις Οδηγίες Φιλολογικών Μαθημάτων. Στο πλάνο μαθήματος ο/η καθηγητής/τρια, μετά τη μελέτη ολόκληρων των ραψωδιών, καθορίζει τους στόχους της ενότητας και καταγράφει κάποιες ερωτήσεις σύνδεσης του μαθήματος με τα προηγούμενα ως προαπαιτούμενες γνώσεις, ερωτήσεις και φράσεις - κλειδιά για την επεξεργασία της ενότητας και κάποιες δραστηριότητες. Διδακτική αρχή είναι να παρουσιάζει ο ίδιος ο καθηγητής το νέο μάθημα, αλλά μετά το πρώτο τρίμηνο μπορεί να εμπλέξει στην ανάγνωση και τους μαθητές του. Ακολουθεί η διερεύνηση της πρόσληψης των μαθητών/τριών με καταγραφή στον πίνακα των κύριων σημείων, τα οποία θα αποτελέσουν τα κλειδιά για την επεξεργασία της ενότητας. Από το όλον πάμε στα επιμέρους και πάλι στο όλον με την ανακεφαλαίωση. Κατά την ερμηνεία αξιοποιούνται οι ερωτήσεις του μαθήματος και μετά την ανακεφαλαίωση τα παράλληλα κείμενα. Τέλος, ως επιστέγασμα ή μετακειμενική δραστηριότητα οργανώνεται και υλοποιείται με ένα σχέδιο εργασίας σε θέμα που εξάγεται από τη μελέτη της ενότητας.
1. Στόχοι. Οι στόχοι πρέπει να ανακοινώνονται στους μαθητές διότι έτσι μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικότερα. Για τη συγκεκριμένη ενότητα, ραψ, Σ 478-616 (2 ώρες), οι στόχοι μπορεί να είναι οι ακόλουθοι. Επιδιώκεται οι μαθητές/τριες:
Να κατανοήσουν το ρόλο των εικαστικών αναπαραστάσεων της ασπίδας του Αχιλλέα και να αντιληφθούν το βαθύτερο νόημα τους (ύμνος της ζωής).
Να αντιληφθούν και να συζητήσουν το ρόλο των θεών, της μοίρας και της τιμής στον ομηρικό κόσμο.
Να απολαύσουν, να εντοπίσουν και να κατανοήσουν την περιγραφική και αφηγηματική τέχνη του ποιητή (εικόνες, λειτουργία χρόνου και χώρου κ.ά.).
Να κατανοήσουν τον ομηρικό πολιτισμό-υλικό και πνευματικό-ενταγμένο στην εποχή του και να συζητήσουν αναλογίες και διαφοροποιήσεις από τη σύγχρονη εποχή.
Να συνειδητοποιήσουν την κοινωνική θέση των αοιδών, ανακαλώντας στη μνήμη τους ανάλογες γνώσεις και από την Οδύσσεια.
Να κατανοήσουν το ρόλο της Θέτιδας και της ασπίδας σε σχέση με την πλοκή και εξέλιξη του έπους.
2. Ως προαπαιτούμενες γνώσεις για τους/τις μαθητές/ τριες θεωρείται η ανάκληση στη μνήμη τους στοιχείων από την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία και από τις εισαγωγές τόσο από την Ομήρου Οδύσσεια για τα έπη, τη θεολογία τους, τους αοιδούς και ραψωδούς, όσο και από την Ιλιάδα. Επίσης, πάντα πρέπει να υπάρχει το πλάνο -χρονολόγιο της Ιλιάδας- ώστε να εντοπίζουν οι μαθητές/τριες τα γεγονότα στον ιλιαδικό χρόνο των 51 ημερών, να ανακαλούνται στη μνήμη οι θεματικοί πυρήνες της Ιλιάδας (βουλή του Δία, οργή-μήνις του Αχιλλέα, απόρρηση της μήνιδος, έξοδος του Αχιλλέα στη μάχη, θάνατος του Έκτορα και πρόρρηση/ πρόληψη για το θάνατο του ολιγοήμερου Αχιλλέα). Ως βασική προαπαιτούμενη γνώση θεωρείται και η ανάκληση στη μνήμη της ραψωδίας Α, όπου η Θέτις συναντά το γιο της Αχιλλέα και του υπόσχεται νέα πανοπλία. Στη ραψωδία Σ ο Ήφαιστος έχει φτιάξει μετά από παράκληση της μάνας Θέτιδας τα όπλα του Αχιλλέα και πριν την παράδοσή τους στον ήρωα ο Όμηρος ως αφηγητής μας παρουσιάζει την εικαστική έκφραση με την τέχνη της περιγραφής, δηλαδή σκηνές από την ειρηνική ζωή, από τον πόλεμο και άλλα στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων της τότε εποχής.
3. Καθορισμός θεμάτων. Μετά τη σύνδεση με τα προηγούμενα, την ανάγνωση της νέας ενότητας και τη διερεύνηση της πρώτης πρόσληψης των μαθητών/τριών γίνεται ο καθορισμός των κύριων θεμάτων με τη συμβολή και των προοργανωτών της ενότητας: Επίσκεψη στο εργαστήρι του Ήφαιστου, Κατασκευή της πανοπλίας του Αχιλλέα με έμφαση στην ασπίδα και περιγραφή της ασπίδας.
4. Μέθοδος. Η ενότητα αυτή μπορεί να παρουσιαστεί από τους/ τις μαθητές/τριες, ομαδοσυνεργατικά, αφού βρισκόμαστε στo μέσο των ραψωδιών. Με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο εργάζονται όλοι οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες, οι οποίοι έχουν και τον πρώτο ρόλο. Έτσι, κάθε ομάδα μελετάει και επεξεργάζεται λεπτομερώς το κείμενο υπογραμμίζοντας τις φράσεις κλειδιά, εντοπίζοντας τις εικόνες και τα εκφραστικά μέσα (τέχνη του λόγου). Μπορεί η διερεύνηση αυτή να γίνει από μικρές ομάδες μαθητών με δοσμένες ερωτήσεις από τον καθηγητή ή εναλλακτικά μπορεί η κάθε ομάδα να μελετήσει από μια ενότητα με τα θέματά της, τις φράσεις-κλειδιά, τις αξίες και τις τεχνικές του λόγου. Οι ερωτήσεις του βιβλίου και οι σχετικές πληροφορίες, με τα θέματα του κειμένου, απαντώνται κατά την επεξεργασία της ενότητας. Τα παράλληλα κείμενα μελετώνται συμπληρωματικά για επέκταση των θεμάτων. Στη συνέχεια, κάθε ομάδα παρουσιάζει στην τάξη ό,τι εντόπισε και ακολουθεί συζήτηση με τη συμμετοχή όλων. Ένας άλλος συνηθισμένος τρόπος επεξεργασίας, ιδιαίτερα σε μεγάλες ενότητες, είναι η μελέτη μιας παραμέτρου από τους μαθητές/τριες ανά πτέρυγα, π.χ. άλλοι μελετούν τις εικόνες και το ρόλο της απεικόνισης της ειρηνικής ζωής σε αυτό το σημείο πλοκής και εξέλιξης του μύθου, άλλοι τις τεχνικές- αφήγησης και περιγραφής,- και άλλοι τις αξίες, τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό (τη θεολογία της εποχής, το ρόλο της μοίρας κ.ά.). Μπορεί, ακόμα, να επιλεγεί η συνερευνητική μέθοδος με δοσμένες ερωτήσεις ή η παραδοσιακή ανάγνωσης και σχολιασμού από τους μαθητές με τη διακριτική παρέμβαση του/της καθηγητή/τριας. Καλό είναι οι τεχνικές της ερμηνευτικής κειμενοκεντρικής μεθόδου να εναλλάσσονται και να έχουν σχέση με το επίπεδο του μαθητικού πληθυσμού στόχου.
5. Πορεία διδασκαλίας. Σύνδεση με τα προηγούμενα, ανάγνωση, καταγραφή της πρώτης ανταπόκρισης, 5΄-7΄ σιωπηρή μελέτη από τους μαθητές και υπογράμμιση των κύριων θεμάτων. Διευκρίνιση άγνωστων λέξεων, συνέρευνα και συζήτηση όλων των στοιχείων στην τάξη όποια τεχνική και αν επιλεγεί. Ανακεφαλαίωση και δραστηριότητες. Πιο αναλυτικά στη ραψωδία Σ 478-616 μπορούν να μελετηθούν σε μικρότερες ενότητες- για λόγους τεχνικής διότι η περιγραφή της ασπίδας αποτελεί ένα σύνολο- οι στίχοι:1η ενότητα 478-507, 2η 508-539, 3η 540 –571, 4η 572-588, 5η στίχοι 589-612 και 6η 613-616.
Στην 1η ενότητα σχολιάζονται το ρήμα «έπλασε», πρόκειται για έργο τέχνης, ο χαρακτηρισμός της ασπίδας «δυνατήν ασπίδα και μεγάλη» που έχει σχέση με τον ήρωα για τον οποίο προορίζεται, η δομή της- υλικό κατασκευής «πέντε δίπλες» και εικαστικές αναπαραστάσεις «λογιών εικόνες έπλαθε με την σοφήν του γνώσιν». Από άποψη δομής οι τέσσερις πρώτοι στίχοι αποτελούν ένα είδος προλόγου πριν από τη λεπτομερή περιγραφή-κύριο θέμα-, που ακολουθεί. Στη συνέχεια εστιάζεται η συζήτηση τόσο στην αναπαράσταση του Σύμπαντος με τον ήλιο, το φεγγάρι, τ΄αστέρια και τους αστερισμούς - αντίληψη για το Σύμπαν-, όσο και στην ιστόρηση της ειρηνικής ζωής με τα ήθη και έθιμα του γάμου (χορευτές, μουσικά όργανα, σκηνική παρουσία γυναικών) και την απόδοση δικαιοσύνης στον ομηρικό κόσμο με τη συνάθροιση στην αγορά του κριτή, των γερόντων, των κηρύκων με τα σκήπτρα για κάποιο θέμα φόνου, όπου γίνεται αναφορά και στην αμοιβή για τη δίκαιη κρίση. Κατά την επεξεργασία απαντώνται οι σχετικές ερωτήσεις, τα υποσελίδια σχόλια και εξάγονται οι πλαγιότιτλοι: Ο Ήφαιστος έπλασε την ασπίδα του Αχιλλέα και Αναπαράσταση μιας πολιτείας σε καιρό ειρήνης.
Στη 2η ενότητα 508-539 περιγράφεται ένας τυπικός πόλεμος της ηρωικής εποχής και σχολιάζονται οι φάσεις του πάντα με βάση το κείμενο, γίνεται σύγκριση με τον ιλιαδικό πόλεμο και απαντάται η 3η ερώτηση. Επίσης, συζητούνται η θέση της γυναίκας, των παιδιών και των γερόντων, η παρέμβαση της Αθηνάς και του Άρη- ομηρική θεολογία- με τη λαμπρή παρουσία τους, το καρτέρι/ενέδρα ως πολεμική τακτική στον ποταμό των βοσκών και βουκόλων, η πάλη, η σφαγή των βοσκών, η μάχη στην ακροποταμιά με τα άλογα, τα χάλκινα κοντάρια, η ταπείνωση των νεκρών και η σκηνική παρουσία όλων. Σχολιάζεται η παρεμβολή και η σκοπιμότητα της πολεμικής σκηνής, η σχέση της με το ιλιαδικό έπος, οι αξίες και απαξίες, αλλά και η πρόληψη από άποψη αφηγηματικής τέχνης σε σχέση με το διασυρμό του νεκρού Έκτορα από τον Αχιλλέα που θα ακολουθήσει (ραψωδίες Ψ, Ω). Τέλος, δίνεται ο πλαγιότιτλος: Πολεμικές σκηνές ή Μια πολιτεία σε στιγμές πολέμου.
Στην 3η , στίχοι 540 –571, ο ποιητής ως αφηγητής μας περιγράφει σκηνές από την καθημερινή ζωή με το όργωμα, το θέρο -συγκομιδή σταριού- και τον τρύγο. Οι μαθητές/τριες εντοπίζουν και συζητούν τον τρόπο που γίνονται αυτές οι αγροτικές εργασίες, τα σχετικά ήθη και έθιμα που τις συνοδεύουν, τα εργαλεία -υλικός πολιτισμός- της εποχής και εντοπίζονται αναλογίες με την εποχή μας (δεκαετία 1960-70). Η όλη σκηνή αποπνέει ένα βαθύ σεβασμό για τους ζευγολάτες και ευγνωμοσύνη για την αλετρισμένη γη. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η σκηνή με το θέρο, όπου μπορεί να διερευνηθεί σε γενικές γραμμές η δομή της κοινωνίας (εργάτες, επιστάτες, εργασία παιδιών, ο κύριος που επιβλέπει ως πρώτος μεταξύ ίσων), το γεύμα στο χωράφι (σφάγιο-βόδι, που κρέμεται απ΄το δέντρο και το φαγητό που ετοίμαζαν πιο πέρα οι γυναίκες με τις αλευροκουλούρες), καθώς όλα γίνονται στον τόπο εργασίας. Στην περιγραφή της ασπίδας δίνονται με αφηγηματική τέχνη εικόνες δράσης και απεικόνιση συναισθημάτων, π.χ. «Και άλλες χεριές επανωτές στες αυλακιές επέφταν,/ και άλλες με καλαμόσχοινα τες δέναν επιστάτες/[…[/ και ο κύριος […]/ σιωπηλός εστέκονταν κι εχαίρετο η ψυχή του». Ο τρύγος δίνεται με κάθε λεπτομέρεια, σχολιάζονται τα υλικά που χρησιμοποιούνται (αργυρά σταλίκια, από χάλυβα και κασσιτέρου φράκτην), η μουσική με το τραγούδι του λίνου, οι λυγερές κόρες και τα αγόρια που εργάζονται και συνοδεύουν στο τραγούδι. Έτσι οι εποχές χειμώνας, καλοκαίρι, φθινόπωρο διατρέχουν την ασπίδα μέσα από τις αγροτικές εργασίες.
Στην επόμενη σκηνή-ενότητα 4η, στίχοι 572-588, ο ποιητής μας κάνει κοινωνούς ενός άλλου επεισοδίου ήρεμου και βίαιου με την παρέμβαση των άγριων ζώων της φύσης. Οι μαθητές/ τριες παρουσιάζουν τις σκηνές από τη ζωή των κτηνοτρόφων και συζητούν τα πολιτισμικά στοιχεία που εμπεριέχουν, π.χ. αγέλη ταύρων που δίνεται από τον Ήφαιστο με χρυσό και κασσίτερο, οπτικές και ηχητικές εικόνες (βουητό των βοδιών, βοδηλάτες-χρυσοί, σκύλοι-φύλακες, τρομερά λιοντάρια κ.ά.). Σχολιάζεται η σκηνή βίας με την επίθεση των λιονταριών, π.χ. «βαρβάτον ταύρον άρπαξαν που εμούκγρα ενώ τον σέρναν». Ακολουθεί η σκηνή με τα λευκόμαλλα πρόβατα και το χωλό βοσκό, αλλά ένδοξο για την τέχνη του καθώς κατασκευάζει στάνες, καλύβες, μανδριά. Ο κάθε εργαζόμενος χαίρεται αυτό που κάνει και τιμάται όταν το κάνει καλά, στοιχείο που πρέπει να συζητηθεί στην τάξη «ο καθείς και τα όπλα του» λέει ποιητικά ο Γ. Σεφέρης. Οι πλαγιότιτλοι δίνονται στο βιβλίο, ως θέματα μπορούν να συζητηθούν η σχέση ανθρώπου και φύσης, η υπεροχή του δυνατού -επιλογή της φύσης-, το άτομο-σύνολο-κοινωνία, η εργασία ως στοιχείο πολιτισμού κ.ά.
Ακολουθεί η 5η ενότητα σκηνή 589-612 με την περιγραφή του χορού (στίχοι 691-605), την αναφορά στην τέχνη του Δαίδαλου -χορός Αριάδνης- στην Κνωσό και με την περιγραφή του κρητικού χορού στην ασπίδα του Αχιλλέα. Η σκηνή σχολιάζεται ως ολικός πολιτισμός με το έμψυχο υλικό και τις αξίες της (αγόρια, πολύπροικες παρθένες, λινά ενδύματα λεπτά, καλόγνεστους χιτώνες, λαμπρά στεφάνια, χρυσά μαχαίρια, αργυροί τελαμώνες, κρητικός χορός, αοιδός, κιθάριζε, χορευτές), π.χ. « και πότ΄ ετρέχαν κυκλικά με πόδια μαθημένα,/ ωσάν[…] και πότε αράδα έτρεχαν αντίκρυ στην αράδα/[…] και[…]/ δυο χορευτές στη μέση τους πηδούσαν κι εγυρίζαν.». Οι μαθητές/τριες αξιοποιούν μεταγνωστικές δεξιότητες από άλλα μαθήματα και βιώματα κρητικά, αν υπάρχουν, καθώς με τη βιωματικότητα προσεγγίζουμε τον ορίζοντα προσδοκίας των μαθητών/τριών μας και ίσως έτσι παρακινηθούν να διαβάσουν όλο το ιλιαδικό έπος. Σχολιάζεται η παρουσία του αοιδού στην ασπίδα, ο ρόλος του στην κοινωνία και γίνεται σύνδεση με τα υπογεγραμμένα έργα Τέχνης από την Αναγέννηση και εντεύθεν (η παρουσία του αοιδού στην ασπίδα ως προδρομικού στοιχείου σε σχέση με τους αναγεννησιακούς ζωγράφους που αυτοπαρουσιάζονται σε κάποιο σημείο του πίνακα- όχι κεντρικό-, π.χ. ο επίγονος του Ομήρου Θεοτοκόπουλος ή Ελ Γκρέκο κ.ά.). Ο πλαγιότιτλος μπορεί να διαφοροποιηθεί από του βιβλίου αν οι μαθητές επινοήσουν κάποιον άλλον, π.χ. ο χορός ως έκφραση πολιτισμού κ.ά.
Τέλος, η 6η ενότητα-σκηνή, στίχοι 613-616, δίνεται ως κατακλείδα της περιγραφής. Όμως οι στίχοι 606-607 ολοκληρώνουν την περιγραφή με την απεικόνιση στο εξωτερικό μέρος της ασπίδας του ποταμού Ωκεανού, τον οποίο χαρακτηρίζει ο ποιητής «δυνατόν και μέγαν». Ακολουθεί η συνοπτική παρουσίαση του άλλου οπλισμού (θώρακας, κράνος με λοφίο και κνημίδες «από λεπτόν κασσίτερον») που σχολιάζεται στην τάξη. Έπεται η παρουσίαση του Ηφαίστου με το χαρακτηρισμό «ο τεχνίτης» που έφτιαξε τέτοια όπλα και τα παρέδωσε ως δώρο στη μητέρα του Αχιλλέα. Με αφορμή την ενότητα αυτή σχολιάζεται όλη η δομή της αφήγησης και του περιγραφικού μέρους και επισημαίνεται ότι οι στίχοι αυτοί συγκροτούν τον επίλογο της κατασκευής των όπλων του Αχιλλέα, αλλά και την αρχή νέας δράσης. Η Θέτιδα τρέχει από τον Όλυμπο στο γιο της, παραδίδει τα όπλα υλοποιώντας την υπόσχεσή της, αλλά προλέγει το μοιραίο για τον ολιγοήμερο Αχιλλέα. Ως ανακεφαλαίωση παρουσιάζονται τα κύρια θέματα, οι εικόνες, η τέλεια σκηνική παρουσία, η λειτουργία του χώρου στην περιγραφή μέσα από λέξεις και φράσεις του κειμένου, η λειτουργία του επιθέτου και οι παρομοιώσεις, π.χ. «Και αυτή (η Θέτις) εχύθη/ ωσάν γεράκι απ΄ την κορυφήν του χιονισμένου Ολύμπου». Αφού μελετηθούν τα παράλληλα κείμενα και όποιες ερωτήσεις δεν έχουν μελετηθεί- άλλωστε μέσα από τις ερωτήσεις μπορεί να γίνει και η ανακεφαλαίωση- διερευνάται και η συνέχεια της δράσης σε πολύ γενικές γραμμές, π.χ. παράδοση των όπλων, απόρρηση μήνιδος κ.ά.
6. Εποπτικό υλικό. Τόσο κατά την επεξεργασία της ενότητας όσο και ως επιστέγασμα αξιοποιείται το εποπτικό υλικό της ενότητας, άλλο υλικό που μπορεί να επιλέξει ο /η διδάσκων/σκουσα και το λογισμικό που συνοδεύει τα έπη ή όποιο άλλο υλικό βρεθεί.
7. Δραστηριότητες. Επιλέγονται από το βιβλίο του μαθητή ή και του καθηγητή ή επινοούνται άλλες που μπορεί να προκύψουν από τους μαθητές μετά την επεξεργασία του μαθήματος. Η οργάνωση ενός σχεδίου εργασίας είναι μια δραστηριότητα που οδηγεί σε ολιστική προσέγγιση του αρχαίου κόσμου ή και η δραματοποίηση του ποιητικού κειμένου.
8. Αξιολόγηση. Η αξιολόγηση του μαθήματος ως παιδαγωγική πράξη γίνεται καθημερινά με τη συμβολή των μαθητών/τριών στο μάθημα, με τις καθημερινές εργασίες τους, με τα τεστ και τα διαγωνίσματα και με την τελική εξέταση. Η αξιολόγηση (βλ. Π.Δ. 319/ 2000) στο πλαίσιο του μαθήματος στοχεύει στην επικοινωνία των μαθητών με τον ομηρικό κόσμο (αρχαιογνωσία), στην κατανόηση της δράσης των ηρώων ενταγμένη στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, στην κριτική αποτίμηση ερωτημάτων που τίθενται σε σχέση με το ιλιαδικό έπος, στην ανάδειξη στοιχείων που συγκροτούν τον ομηρικό πολιτισμό, στην κριτική αποτίμησή τους σε σχέση με το σύγχρονο πολιτισμό- διερεύνηση συνέχειας ή ασυνέχειας- και στην καλλιέργεια της γλώσσας. Εκείνο που προέχει από παιδαγωγική άποψη είναι η συμμετοχή του μαθητή, η επικοινωνία του με τον κόσμο του κειμένου, ο προβληματισμός του, η έλξη που μπορεί να νιώσει για το μάθημα και η ενδεχόμενη αλλαγή στάσης και η αυτοαξιολόγησή του. Σύμφωνα με το Π.Δ. 319/ 2000 προβλέπονται τέσσερις ερωτήσεις. Η πρώτη (1η) αφορά το γραμματειακό είδος και το συγγραφέα του κειμένου (4 μονάδες), π.χ. Να εντοπιστούν στοιχεία στην ενότητα που δικαιολογούν το χαρακτηρισμό του έργου ως έπος και να παρουσιαστεί ο ποιητής. Η 2η διερευνά την κατανόηση του κειμένου (περιεχόμενο, 4 μονάδες), π.χ. Να καταγραφούν και να σχολιαστούν τα θέματα της ενότητας και η σχέση τους με όσα προηγήθηκαν και με όσα θα ακολουθήσουν. Η 3η ερώτηση αναφέρεται στη δομή του κειμένου που μπορεί να αναλύεται σε δύο ισοδύναμα ερωτήματα (ενότητες με αφηγηματικά κριτήρια, πλαγιότιτλοι, οπτική της αφήγησης, αφηγητής, πρόσωπα της αφήγησης, χρόνος, εκφραστικοί τρόποι, 6 μονάδες), π.χ. α. Να δοθούν οι εικόνες-σκηνές της ενότητας και οι πλαγιότιτλοί τους, β. Να καταγραφούν τα στοιχεία της περιγραφής (οπτική γωνία περιγραφής, πορεία, εκφραστικοί τρόποι κ.ά.) και η 4η ερώτηση αφορά χαρακτηρισμούς προσώπων, εντοπισμό και σχολιασμό στοιχείων πολιτισμού και μπορεί να αναλύεται σε δύο ισοδύναμα ερωτήματα (6 μονάδες), π.χ. α. Να καταγραφούν τα στοιχεία που αφορούν τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό, β. Να χαρακτηριστούν με βάση την ενότητα η Θέτιδα και ο Ήφαιστος.
Γ. ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ/ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ( ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ PROJECT) ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ, ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ.
Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και αναλαμβάνουν από ένα υπόθεμα μελέτης. Προσέχουμε η σύνθεση της ομάδας να έχει δυναμική, δηλαδή να συγκροτείται από μαθητές διαφόρων επιπέδων και από τα δύο φύλα. Οι μαθητές/τριες σε συνεργασία με τον/την καθηγητή/τρια καθορίζουν τα υποθέματα μελέτης, τα οποία μπορεί να είναι τα ακόλουθα:
Υποθέματα:
· Η παρουσίαση του σύμπαντος από τον Όμηρο ως σήμερα και η σχέση των ανθρώπων με τα ουράνια σώματα-αστέρες, αστερισμοί, γαλαξίας μέσα από τη Λαογραφία, Λογοτεχνία, Τέχνες, Φυσική κ.ά.
· Ο Γάμος, ήθη και έθιμα, σύνδεση με χωρία από την Οδύσσεια, πληροφορίες από τον Ηρόδοτο, από τη Λογοτεχνία, τα Θρησκευτικά, την Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, την Αισθητική Αγωγή και τη Βιολογία.
· Η απονομή της δικαιοσύνης στην ομηρική κοινωνία (επεισόδιο στην αγορά, φόνος, απόδοση δικαιοσύνης, κριτές ), αναλογίες και διαφορές από τη σύγχρονη εποχή.
· Πολεμική σκηνή της ασπίδας (η ενέδρα, ο ρόλος των θεών, η σκύλευση και ταπείνωση των νεκρών). Τοποθέτηση της σκηνής στο ιστορικό της πλαίσιο συγκριτική μελέτη με τη σύγχρονη εποχή.
· Η θέση της γυναίκας και η θεολογία με βάση την περιγραφή της ασπίδας.
· Θέρος, τρύγος, χορός από την ασπίδα του Αχιλλέα ως σήμερα (ήθη και έθιμα).
· Ο ρόλος του αοιδού, από την απεικόνησή του στην ασπίδα του Αχιλλέα ως την παρουσία των δημιουργών στα έργα τέχνης.
Κριτήρια επιλογής. Το θέμα αυτό επιλέγεται καθώς: α) είναι το κυρίαρχο στην ενότητα και δίνει την ευκαιρία στους/στις μαθητές/τριες να απολαύσουν την καθημερινότητα της ειρηνικής ζωής λίγο πριν από τις σκληρές μάχες και την καθοριστική μονομαχία Έκτορα και Αχιλλέα, όπου περισσεύσει το αίμα και η αγριότητα του πολέμου, β) δίνει την ευκαιρία στους/στις μαθητές/τριες να απολαύσουν ήθη και έθιμα του ομηρικού κόσμου, να εντοπίσουν στοιχεία του υλικού πολιτισμού και της τεχνολογίας και να τα συγκρίνουν με τη σύγχρονη εποχή.
Σκοπός και στόχοι του σχεδίου εργασίας. Ο ευρύτερος σκοπός είναι να μάθουν οι μαθητές/τριες πώς να μαθαίνουν, να εργάζονται σε μικροέρευνες και να συνεργάζονται. Οι στόχοι μπορούν να είναι οι ακόλουθοι: Οι μαθητές επιδιώκεται:
Να απολαύσουν την τέχνη του Ήφαιστου με την περιγραφή της ασπίδας και να εκτιμήσουν την αξία των έργων τέχνης του παρελθόντος και του παρόντος ως τεκμηρίων μνήμης του παρελθόντος.
Να κατανοήσουν τη δομή της κοινωνίας που απεικονίζεται στην ασπίδα με τις αξίες και απαξίες της.
Να συνειδητοποιήσουν τα αποτελέσματα της ειρηνικής ζωής και του πολέμου, αλλά και τη μικρότητα του ανθρώπου μπροστά στη δύναμη της φύσης.
Να αντιληφθούν τη συμβολή του καθενός στην εργασία ως αξία και χαρούμενη διαδικασία.
Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία του να εργάζονται ατομικά και συλλογικά.
Να αντιληφθούν την αξία των πληροφοριών που εμπεριέχουν τα αρχαία κείμενα από μετάφραση – αρχαιογνωσία- για την καλλιέργεια του ατόμου, αλλά και για τη συγκρότηση της ατομικής και συλλογικής του ταυτότητα ως μέλους μιας κοινωνίας με κοινή πολιτιστική κληρονομιά.
Να γνωρίσουν τις αξίες του ομηρικού κόσμου, να συνειδητοποιήσουν αναλογίες με τη σύγχρονη εποχή και να κατανοήσουν ότι ο πολιτισμός είναι έργο πολλών ανθρώπων ανεξάρτητα από φύλλο, φυλή και εθνικότητα.
Να ασκηθούν κριτικά, να καλλιεργηθούν γλωσσικά και να ευαισθητοποιηθούν πολιτισμικά.
Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα είναι τα ακόλουθα: Λογοτεχνία, Ιστορία, Θρησκευτικά, Λαογραφία, Πληροφορική, Αισθητική Αγωγή κ.ά. Διαθεματικές έννοιες που εμπλέκονται και μπορούν να φωτιστούν σε συγχρονία και διαχρονία από την οπτική άλλων μαθημάτων και επιστημονικών κλάδων και από την καθημερινή εμπειρία είναι: άτομο-σύνολο, αλληλεπίδραση, πολιτισμός, κοινωνία, πόλεμος-ειρήνη, δούλος-ελεύθερος, φιλία, μητρική αγάπη, ζωή-θάνατος.
Μεθοδολογικό πλαίσιο, χρονοδιάγραμμα, σύνθεση εργασίας και παρουσίαση. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος έχουν συγκροτηθεί οι υποομάδες και εργάζονται πάνω στο υλικό τους. Στο πλαίσιο του 10% του μαθήματος οι ομάδες δουλεύουν από μια υποενότητα και την παρουσιάζουν σε δύο δίωρα. Αν η εργασία απαιτήσει χρόνο για να ολοκληρωθεί μπορεί να παρουσιαστεί και στο τέλος της ραψωδίας Τ σε τρία δίωρα, καθώς η θεματολογία της έχει σχέση και με την πανοπλία του Αχιλλέα.
Στο πρώτο δίωρο γίνεται συζήτηση στην τάξη και καθορισμός του θέματος και των υποθεμάτων, χωρισμός των ομάδων, πρώτες ενέργειες, διευκρινίσεις, τελικές κατευθύνσεις, πηγές όπου μπορούν να βρουν υλικό και αξιοποιείται η σχολική βιβλιοθήκη και το διαδίκτυο.
Σε άλλο δίωρο παρουσιάζουν ό,τι υλικό συνέλεξαν, το επιλέγουν και με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού το οργανώνουν ή το επαναπροσδιορίζουν, το εμπλουτίζουν και κάνουν μια πρώτη καταγραφή-σύνθεση και αξιολόγηση.
Στο τελευταίο δίωρο η κάθε ομάδα παρουσιάζει την εργασία της με το εικονιστικό υλικό και την ενδεικτική βιβλιογραφία. Γίνεται συζήτηση στην τάξη και τέλος επιλέγονται από τις ομάδες 3-5 μαθητές που θα του δώσουν την τελική του μορφή για να στείλουν το τελικό κείμενο στη σχολική εφημερίδα ή για να οργανώσουν έκθεση στο σχολείο ή στο δήμο.
Αναμενόμενα αποτελέσματα-συμπεράσματα. Αξιοποίηση βιωμάτων, καλλιέργεια δεξιοτήτων, συνειδητοποίηση της αξίας των ομηρικών επών και μελέτη τους σε σχέση με την εποχή τους, αλλά και με τις πληροφορίες που παρέχουν ως στοιχείων μνήμης και πολιτισμού. Εμπλουτισμός γνώσεων, ικανότητα επιλογής της καίριας πληροφόρησης, ικανότητα σύνθεσης, βελτίωση του προφορικού και γραπτού λόγου, θάρρος στην ανάληψη πρωτοβουλιών, ικανότητα οργάνωσης της ομάδας, αλλαγή στάσης σε σχέση με το μάθημα και πολλούς συμμαθητές τους κ.ά.
Αξιολόγηση. Αξιολογείται η συμμετοχή όλων των μαθητών, η συμμετοχή μαθητών που θεωρούνται «αδύνατοι» ή είναι αλλοδαποί ή παιδιά οικονομικών μεταναστών και οι οποίοι μπορεί να συμβάλλουν σε πολλούς τομείς, π.χ. εικαστική επένδυση, συλλογή και επιλογή πληροφοριών από βιβλιοθήκες ή το διαδίκτυο, συγκρότηση ερωτηματολογίων, συνεντεύξεις κ.ά. Αξιολογείται το συνολικό αποτέλεσμα και τι χάρηκαν από τη συμμετοχή τους οι μαθητές/τριες, αν τους άρεσε που εργάστηκαν ομαδοσυνεργατικά και αν έμαθαν ο ένας από τον άλλον (αλληλοδιδακτική, peer learning). Ο/η καθηγητής/τρια αξιολογεί το αποτέλεσμα της μικροέρευνας, την άσκηση των μαθητών σε ερευνητικές εργασίες, την κοινωνικοποίησή τους, τη σύνδεση με τη ζωή, την καλλιέργεια της γλώσσας, την κριτική τους ικανότητα στην επιλογή των πληροφοριών και τη συγκρότηση του γραπτού τους λόγου στο τελικό κείμενο. Αυτοαξιολογείται και ο ίδιος για τον τρόπο που οργάνωσε την εργασία και τι θα μπορούσε να παραλείψει ή να οργανώσει καλύτερα, μαθαίνει από τους μαθητές του.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
1. Αdkins Arthur, Merit and Responsibility, A study in Greek Values, Oxford University Press, 1960, 1965,1970.
2. Αναστασίου Γ., «Οι Συνελεύσεις στο έπος», Έρανος, Πρακτικά Θ΄ Συνεδρίου για την Οδύσσεια, επιμ. Μ. Παϊζη-Αποστολοπούλου Μ., Ιθάκη 2001, τυπογραφείο Φ. Λένη.
3. Αργυροπούλου Χριστίνα, «Η Διαθεματικότητα στα φιλολογικά μαθήματα», Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, τεύχος 7, ΥΠΕΠΘ, Π.Ι., Αθήνα 2002 και «Διαθεματική διδακτική πρόταση με τη μέθοδο σχεδίων εργασίας/project στη Νεοελληνική Γλώσσα γ΄ γυμνασίου, ενότητα 26 ΄Οικολογία-Οικοτουρισμός’», Γλώσσα, τεύχος 57, Αθήνα 2003 και Οι ανθρωπιστικές αξίες και η προβολή του ήθους μέσα από τα Ομηρικά έπη στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, Αφιέρωμα ΠΕΦ, Σεμινάριο 31, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.
4. Βλάχος Γ., Πολιτικές Κοινωνίες στον Όμηρο, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1981.
5. Γιατρομανωλάκης Γιώργης, «Ιλιάδος Σ (οπλοποιϊα)», Ποίηση, τεύχος 21, Αθήνα
6. CIDREE, ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, μτφρ. Ν. Ηλιάδης, Α. Γαλανοπούλου, εκδ. Π.Ι., Αθήνα 1999.
7. Δουλαβέρας Αριστείδης, Ο Γνωμικός Λόγος στην Ιλιάδα και το Ιδεολογικό του Περιεχόμενο, Αφιέρωμα στον Καθηγητή Μ.Γ. Μερακλή, Πν/μιο Αθηνών και Ιωαννίνων, Αθήνα 2002.
8. Dodds E.R., Οι Έλληνες και το παράλογο, μτφρ. Γ. Γιατρομανωλάκης, εκδ. Καρδαμίτσα Αθήνα 1996.
9. Edwards M.W., Όμηρος ο ποιητής της Ιλιάδος, μτφρ. Βάιος Λιαπής-Ν. Μπεζαντάκος, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2001.
10. Erickson H. Lynn, «Designing Integrated, Interdisciplinary Units», Concept-Based Curriculum and Instruction, publ. Corwin Press, U.K. 1998.
11. Κακριδής Ι., Ομηρικά Θέματα, εκδ. Εστία, Αθήνα 1998 και Η Διδασκαλία των Ομηρικών Επών, ΟΕΔΒ, 1988.
12. Κακριδή-Κομνηνού Όλγα, Σχέδιο και Τεχνική της Ιλιάδας, Βιβλιοθήκη του Φιλολόγου, αρ. 6, χωρίς εκδ. οίκο, Αθήνα 1977.
13. Latacz, G., Ο Όμηρος, ο θεμελιωτής της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, μτφρ. Ευήνα Σιστάκου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2002.
14. Lawton D., CairnS, J., Gardner R., Education for citizenship. G.B., Cromwell Press, 2000.
15. Μαρωνίτης Δ., Έκτορος και Ανδρομάχης Ομιλία, εκδ. Διάττων, Αθήνα 1994.
16. Mατσαγγούρας Η., «Διεπιστημονικότητα, διαθεματικότητα και ενιαιοποίηση στα νέα Π.Σ.:Τρόποι οργάνωσης της σχολικής γνώσης», ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ, ΥΠΕΠΘ, Π.Ι. τ. 7ο, Αθήνα 2002, Η Σχολική Τάξη, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1998.
17. Moon B., Murphy P., Curriculum in Context, The Open University, G.B. 1999
18. Page d., Η Ομηρική Οδύσσεια, μτφρ. Κρ.Πανηγύρης, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1970.
19. Pigeaud Jackie, H ασπίς του Αχιλλέως, Ιλιάς Σ478-608, μτφρ.Αν. Στέφος, Φιλολογική τεύχος 29, 1989 και Έπος και Δράμα, , μτφρ. Αν. Στέφος, εκδ. Ι.Μ.Π. 1999.
20. Πανούσης Ι., «Θρήνοι ηρώων στην Ιλιάδα», Φιλολογική, τ.78, Αθήνα 2002.
21. Πόλκας Λάμπρος, «Σκηνές νυχτερινής έντασης στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια», Φιλόλογος, τεύχος 108, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2002.
22. Ρεγκάκος Α., «Αφηγηματικότητα, διακειμενικότητα, αυτοαναφορικότητα. Η νέα ερμηνεία της Οδύσσειας», Φιλόλογος, τεύχος 110, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2002-3.
23. Στέφος Αν., Συγκριτική εξέταση του ποιήματος του Κ. Κρυστάλλη, Το κέντημα του μαντηλιού με την περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα στην Ιλιάδα στο Αφιέρωμα Κ. Κρυστάλλης, Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου Πρέβεζας, 1993, εκδ. Δήμος Πρέβεζας 1994.
24. Finley M.I., Ο Κόσμος του Οδυσσέα, μτφρ.Σ.Μαρκιανού, εκδ. Σιδέρη, Αθήνα 1954.
25. Frey Karl, η «Μέθοδος Project», μτφρ. Κλ. Μάλλιου, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1998.
26. Jaeger W., Paideia:the Ideals of Greek Culture, 2nd ed. OXFORD UNIVERSITY PRESS, 1945.
27. Vidal-Naquet Pierre, O Κόσμος του Ομήρου, μτφρ. Α.Κεφαλά, εκδ. Εξάντας-Νήματα, Αθήνα 2002.
ΙΛΙΑΔΑ, ΡΑΨΩΔΙΑ Σ
(Περιγραφή στης ασπίδας του Αχιλλέα)
Κι έπλασε πρώτα δυνατήν ασπίδα και μεγάλην,
όλην με τέχνην και τριπλόν λαμπρόν τριγύρω κύκλον·
με πέντε δίπλες έγινεν η ασπίδα και σ’ εκείνην 480
λογιών εικόνες έπλαθε με την σοφήν του γνώσιν.
Την γην αυτού, τον ουρανόν, την θάλασσαν μορφώνει,
τον ήλιον τον ακούραστον, γεμάτο το φεγγάρι,
τ’ αστέρια οπού τον ουρανόν ολούθε στεφανώνουν:
την δύναμιν του Ωρίωνος, Υάδες, Πληιάδες, 485
την Άρκτον, που και Άμαξαν καλούν, και αυτού γυρίζει
πάντοτε, τον Ωρίωνα ασάλευτα τηρώντας,
η μόνη που τ’ Ωκεανού το λούσμα δεν γνωρίζει.
Δύο κατόπιν έκαμεν ανθρώπων πολιτείες
καλές. Στην μίαν γίνονταν του γάμου χαροκόπι· 490
νυφάδες απ’ τα γονικά συνόδευαν στην πόλιν
με τα δαδιά και αλαλαγμός σηκώνετο υμεναίου·
και αγόρια κει στριφογυρνούν εις τον χορόν τεχνίτες,
αυλοί, κιθάρες αντηχούν στην μέσην και οι γυναίκες
ολόρθες εις τα πρόθυρα θεωρούσαν κι εθαυμάζαν. 495
Κι ήταν λαού συνάθροισις στην αγοράν, που δύο
φιλονικούσαν άνθρωποι για πρόστιμο ενός φόνου.
Ο ένας που όλα επλήρωσεν εκήρυττε στα πλήθη,
ο άλλος οπού τίποτε δεν έλαβε· κι οι δύο
εμπρός ηθέλαν στον κριτήν το πράγμα να τελειώσει. 500
Του ενός και τ’ άλλου με φωνές τα πλήθη επαίρναν μέρος·
οι κήρυκες τα ησύχαζαν· και μες στον άγιον κύκλον
στα σκαλισμένα μάρμαρα εκάθισαν οι γέροι,
και από τα χέρια λάμβαναν των λιγυρών κηρύκων
τα σκήπτρα κι εσηκώνονταν κι εδίκαζε καθένας. 505
Βαλμένα ήσαν στην μέση τους δυο τάλαντα χρυσάφι
γι’ αυτόν που δικαιότερα την κρίσιν του προφέρει.
Την άλλην πόλιν έζωναν δύο στρατοί τριγύρω,
που στ’ άρματά τους έλαμπαν· και δύο γνώμες είχαν,
να την χαλάσουν παντελώς ή τα μισά να λάβουν 510
απ’ όσα κτήματα η λαμπρή χωρούσε πολιτεία·
εκείνοι δεν επείθοντο και κρύφια για καρτέρι
οπλίζονταν· εφύλαγαν το τείχος οι γυναίκες
με όλα τ’ ανήλικα παιδιά και οι γέροντες μαζί τους.
Κι εκείνοι εβγαίναν· η Αθηνά και ο Άρης αρχηγοί τους 515
χρυσοί και οι δύο με χρυσά τα ενδύματα, μεγάλοι,
όμορφοι, ωσάν αθάνατοι, με τ’ άρματα και πέρα
ξεχωριζόνταν· κι έβλεπες μικρά τα πλήθη κάτω·
και ότ’ έφθασαν όπου έπρεπε να στήσουν το καρτέρι,
στον ποταμόν που επότιζε καθένας το κοπάδι, 520
αυτού καθίσαν σκεπαστοί, με τα λαμπρά τους όπλα.
Και δύο ξέμακρα σκοποί σταθήκαν καρτερώντας
πότε να ιδούν τα πρόβατα να φθάσουν κι οι αγελάδες.
Γρήγορα εκείνα επρόβαλαν και οι δυο βοσκοί κατόπιν·
και τούτοι ανυποψίαστοι με σύριγγες επαίζαν. 525
Κι εκείνοι άμα τους ξάνοιξαν, επάνω τους χυθήκαν,
μέρος των μόσχων ξέκοψαν και των λευκών προβάτων
κι έσφαξαν κει και τους βοσκούς· κι οι άλλοι ως εννοήσαν
στα βόδια τόσην ταραχήν, σηκώθηκαν απ’ όπου
καθόνταν στο στρατόπεδο, και αμέσως ανεβήκαν 530
εις τ’ ανεμόποδ’ άλογα και γρήγορα τους φθάσαν.
Κι εκεί στην ακροποταμιά την μάχην αρχινήσαν,
κι απ’ τα δυο μέρη ερίχνονταν τα χάλκινα κοντάρια.
Η Έρις μέσα εγύριζεν, ο Κυδοιμός και η Μοίρα,
που άλλον εκράτει αλάβωτον, κι αιματωμένον άλλον, 535
άλλον ποδόσερνε νεκρόν στην ταραχήν της μάχης·
κι ένδυμα εφόρει κόκκινον απ’ των ανδρών το αίμα.
Στρέφονταν κει σαν ζωντανοί θνητοί κι επολεμούσαν,
και απ’ τα δυο μέρη τους νεκρούς στο σιάδι εποδοσέρναν.
Έβαλε αλλού τριόργωτο και μαλακό χωράφι 540
εκτεταμένον, κάρπιμο και μέσα ζευγολάτες
πολλοί με τα ζευγάρια τους το εσχίζαν άνω κάτω.
Και όταν γυρίζαν κι έφθαναν στου χωραφιού την άκρην,
άνθρωπος τους επρόσφερνε ποτήρι όλο γεμάτο
γλυκό κρασί, κι εγύριζαν στες αυλακιές εκείνοι 545
πρόθυμοι του μεγάλου αγρού να φθάσουν εις την άκρην.
Μαυρίζει όπισθεν η γη και δείχνει αλετρισμένη
μ’ όλον οπού ’ναι ολόχρυση, της τέχνης μέγα θάμα.
Φραγμένο κτήμα θέτει αλλού που ’χε υψηλά τα στάχια,
και μέσα εργάτες θέριζαν με κοφτερά δρεπάνια. 550
Και άλλες χεριές επανωτές στες αυλακιές επέφταν,
και άλλες με καλαμόσχοινα τες δέναν επιστάτες
τρεις διορισμένοι, ενώ παιδιά κατόπι τους σηκώναν
χερόβολα στες αγκαλιές και αδιάκοπα τα εδέναν·
και ο κύριος στην αυλακιά με σκήπτρον εις το χέρι 555
σιωπηλός εστέκονταν κι εχαίρετο η ψυχή του.
Παρέκει κάτω από ’να δρυ σφακτό μεγάλο βόδι
για το τραπέζι ετοίμαζαν· κι ωστόσον οι γυναίκες
πλήθος αλεύρια μούσκευαν φαγί για τους εργάτες.
Αμπέλι μέγα έβαλεν αλλού καρπόν γεμάτο, 560
καλό, χρυσό κι εμαύριζαν ολούθε τα σταφύλια·
τα κλήματ’ ήσαν σ’ αργυρά σταλίκια στυλωμένα.
Και λάκκον από χάλυβα και κασσιτέρου φράκτην
έσυρε γύρω· και άνοιξε στην άκρην μονοπάτι,
για να περνούν, όταν τρυγάν το αμπέλι, οι καρποφόροι. 565
Και αγόρια, κόρες λυγερές, αμέριμνα στην γνώμην
εφέρναν τον γλυκύν καρπόν μέσα εις τα καλάθια.
Γλυκιάν κιθάραν έπαιζε στην μέσην τους αγόρι
και με την λυγερή λαλιά τον λίνον τραγουδούσε
μελωδικά, και όλοι μαζί τριγύρω του εσκιρτούσαν 570
και τες φωνές τους έσμιγαν με το γλυκό τραγούδι.
Αγέλην έκαμεν αλλού ταύρων ορθοκεράτων,
και οι ταύροι επλάσθηκαν χρυσού και κασσιτέρου ακόμη·
και απ’ την αυλήν μουγκρίζοντας προς την βοσκήν κινούσαν
εις το ποτάμι, οπού βροντά στα τρυφερά καλάμια. 575
Χρυσοί βαδίζαν τέσσεροι μ’ εκείνους βοδηλάτες,
κι εννέα σκύλοι φύλακες γοργόποδες τριγύρω.
Και από τους πρώτους της κοπής δυο τρομερά λιοντάρια
βαρβάτον ταύρον άρπαξαν που εμούγκρα ενώ τον σέρναν.
Και οι σκύλοι επάνω εχούμησαν και ομού τα παλικάρια. 580
Και αφού του ταύρου έκοψαν το δέρμα τα θηρία
αίμα του ερούφαν κι άντερα· του κάκου οι βοδηλάτες
επάνω τα γοργόποδα σκυλιά παρακινούσαν.
Δεν εκοτούσαν δάγκαμα να δώσουν στα λεοντάρια,
αλύχταν μόνο από σιμά και πάλι αναμερίζαν. 585
Κι έναν πλατύν βοσκότοπον λευκόμαλλων προβάτων
έκαμ’ ο ένδοξος χωλός μέσα εις καλό λαγκάδι,
στάνες, καλύβες σκεπαστές, και μανδριά μεγάλα.
Κι έναν χορόν ιστόρησεν ο μέγας ζαβοπόδης,
όμοιον μ’ αυτόν που ο Δαίδαλος είχε φιλοτεχνήσει 590
της Αριάδνης της λαμπρής εις της Κνωσού τα μέρη.
Αγόρια εκεί, πολύπροικες παρθένες εχορεύαν
κι εγύριζαν χεροπιαστοί· και οι κόρες εφορούσαν
λινά ενδύματα λεπτά, κι είχαν τα παλικάρια
από το λάδι λαμπερούς καλόγνεστους χιτώνες. 595
Λαμπρά στεφάνια είχαν αυτές, είχαν χρυσά εκείνοι
μαχαίρια, που απ’ αργυρούς κρεμιόταν τελαμώνες·
και πότ’ ετρέχαν κυκλικά με πόδια μαθημένα,
ωσάν σταμνάς, οπού τροχόν αρμόδιον στην παλάμην
τον τριγυρνά καθήμενος να δοκιμάσει αν τρέχει, 600
και πότε αράδα έτρεχαν αντίκρυ στην αράδα.
Και τον ασύγκριτον χορόν τριγύρω εδιασκεδάζαν
πολύς λαός και ανάμεσα ο αοιδός ο θείος
κιθάριζε· και ως άρχιζεν εκείνος το τραγούδι
δυο χορευτές στη μέση τους πηδούσαν κι εγυρίζαν. 605
Τον ποταμόν Ωκεανόν και δυνατόν και μέγαν
γύρω στον κύκλον έθεσε της στερεής ασπίδος.
Και την τρανήν ως του ’καμεν ασύντριφτην ασπίδα,
θώρακα κάμνει π’ άστραφτεν όσο η φωτιά δεν λάμπει,
κράνος κατόπι στερεόν αρμόδιον στο κεφάλι, 610
καλότεχνο με ολόχρυσο στην κορυφήν του λόφον,
και από λεπτόν κασσίτερον μορφώνει τες κνημίδες.
Και όλα τα όπλα ως έκαμε τα σήκωσε ο τεχνίτης
και του Αχιλλέως τα ’βαλεν εμπρός εις την μητέρα.
Και αυτή με τ’ όπλα π’ άστραφταν, του Ηφαίστου δώρο, εχύθη 615
ωσάν γεράκι απ’ την κορφήν του χιονισμένου Ολύμπου.
[1] ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ, τεύχος 7, ΥΠΕΠΘ, Π.Ι. Αθήνα 2002.
[2] CIDREE (Σύνδεσμος Παιδαγωγικών Ινστιτούτων Ευρώπης), Διεπιστημονική Διδασκαλία και Μάθηση στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μτφρ. Ν.Ηλιάδης-Α.Γαλανοπούλου, Π.Ι., Αθήνα 1999.
[3] Moon B., Murphy P., Curriculum in Context, The Open University, G.B. 1999
[4] Ματσαγγούρας Η., Η Σχολική Τάξη, στοιχειοθεσία Μέδουσα, Αθήνα 1998, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1998.
[5] Lawton D., CairnS, J., Gardner R., Education for citizenship. G.B., Cromwell Press, 2000.
[6] Frey K., Η μέθοδος project, μτφρ. Κλ. Μάλλιου, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1998.
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου